Η ΑΝΑΤΡΟΠΗ ΔΕΝ ΕΙΝΑΙ ΕΚΠΟΜΠΗ… (Δημοσιεύθηκε στο "Πρώτο Θέμα" την 11-11-2007)

Ανατροπή: Ήταν η λέξη των ημερών. Η λέξη που, εξαιτίας της βαρύτητάς της, θα παραμείνει στην πρώτη γραμμή και την επόμενη μέρα- την επόμενη μέρα της σημερινής εκλογής του Πρόεδρου του ΠΑΣΟΚ.

Χτυπήθηκε ως τίτλος τηλεοπτικής εκπομπής καναλιού εκδοτικού συγκροτήματος που από την πρώτη στιγμή μετά τις εκλογές της 16^ης Σεπτεμβρίου, τάχθηκε αναφανδόν υπέρ της υποψηφιότητας του Ευάγγελου Βενιζέλου για την προεδρία του ΠΑΣΟΚ. Μετά, διόλου τυχαία μάλλον, την χρησιμοποίησε ο Ευάγγελος Βενιζέλος στις ορμητικές λεκτικές επιθέσεις του εναντίον του Γιώργου Παπανδρέου. Την υλοποίησε όμως, μονάχα ο Γιώργος Παπανδρέου. Κατήγγειλε, με «ονοματεπώνυμο», τα εκδοτικά και άλλα επιχειρηματικά συμφέροντα που πλέον τον πολεμούσαν λυσσαλέα και υπερβολικά αλαζονικά για να είναι αποτελεσματικά. Έφερε στο φως της ημέρας και της δημοσιότητας το πολιτικό και επιχειρηματικό «κουτσομπολιό» που εν αγνοία και σε βάρος των «απλών πολιτών» διαφέντευε και όριζε την τύχη της χώρας και του κόσμου, από την εποχή της δεύτερης τετραετίας Σημίτη. Τα έβαλε με ένα συνωθύλευμα διάβρωσης, οπορτουνισμού, φιλοδοξιών απογυμνωμένων από αξίες ή αίσθηση συλλογικού και εθνικού, παραδοσιακής μιζέριας και στενόμυαλου κακής ποιότητας κυνισμού που ωστόσο, εκείνη τη στιγμή που εκδηλώθηκε, έμοιαζε απόλυτη ισχυρό… Και σήμερα θα κριθεί το εάν νίκησε. Γεγονός είναι πάντως, πως ανεξαρτήτως του αποτελέσματος (που σύμφωνα με τις δημοσκοπήσεις θα είναι υπέρ του), θα είναι ένας άλλος Γιώργος. Ο μετά την ανατροπή. Την οποία μπορεί να έκανε την ύστατη ύστατη στιγμή, αλλά εάν επανεκλεγεί, θα αποδειχτεί ότι την έκανε πολύ αργοπορημένα μεν, αλλά όχι υπερβολικά…

Υπάρχει πράγματι ένας χρόνος και ένας τόπος για όλα τα πράγματα. Ο συγχρονισμός, αγγλιστί το timing δεν είναι απλώς ένα θέμα τυπικό που εξαιτίας των συγκυριών μπορεί να προσδιορίσει την ουσία ενός θέματος. Το πότε κανείς επιλέγει να δράσει, να μιλήσει, να τοποθετηθεί, να επιλέξει κάτι ή κάποιον, είναι ενδεικτικό και της ποιότητάς του ως ανθρώπου, των προτεραιοτήτων και των στόχων του. Κάπως έτσι την έπαθαν και οι Άννα Διαμαντοπούλου και Πέτρος Ευθυμίου. Τουλάχιστον στην παρούσα φάση, βρέθηκαν εκτός: «out with a bang» η πρώτη, «out with a whimper» ο έτερος. Εξαιτίας της αναβολής τους να προβούν οι ίδιοι σε μία ανατροπή: επιλέγοντας κάποιον υποψήφιο και μαζί με αυτό, μία ξεκάθαρη στάση, τη στιγμή που αυτό θα είχε σημασία.

Μερικές φορές η ανατροπή γίνεται συνειδητά, ως μέρος μιας στρατηγικής που οδηγεί σε μία νέα, συγκεκριμένη προοπτική. Άλλοτε απλώς συμβαίνει: γεγονότα της ζωής, πράξεις άλλων ανθρώπων, καταστάσεις διάφορες, οδηγούν κάποιον στο να κάνει την ανατροπή. Και τότε όμως, πρόκειται για συνειδητή επιλογή. Ο άνθρωπος που επιλέγει την ανατροπή- έστω κι αν δεν έχει ακόμα αποκρυσταλλώσει ή εξασφαλίσει την προοπτική που θα έπεται της ανατροπής- δεν είναι ποτέ τυχαίος. Και αυτό, επειδή η επιλογή της ανατροπής, το να μπορεί και να είναι αναγκασμένος κανείς να επιλέξει τη ζωή του, να επιλέγει κάθε στιγμή που είναι ζωντανός, τι να κάνει και ποιος να είναι, είναι ταυτόχρονα μία ασύλληπτη ευθύνη και μία ευκαιρία μοναδική. Από τη στιγμή που επιλέξει κανείς το δρόμο της ανατροπής παρόλο τον υπολογισμό του κόστους, και την ενσαρκώσει, ενεργητικά, με καθαρότητα, ουσιαστική ηθική, ανθρωπιά εκεί που δη και αποφασιστικότητα εκεί που χρη, όπως έκανε δηλαδή ο Γιώργος Παπανδρέου, όλα είναι ανοιχτά.

Από εκεί και πέρα, και εφόσον επανεκλεγεί, ο ουρανός είναι το όριο των στόχων και φιλοδοξιών του, των αλλαγών που μπορεί να επιφέρει, του έργου που μπορεί να κάνει. Από αυτόν θα κριθεί από εδώ και πέρα, να αποδειχθεί πως η ανατροπή δεν είναι ούτε μόνον εκπομπή, αλλά ούτε και απατηλό όνειρο ενός αβάσταχτου φθινοπώρου.

Η ΠΡΑΚΤΙΚΗ ΤΟΥ ΑΛΤΣΧΑΙΜΕΡ ΚΑΙ ΤΟ… ΦΙΛΙ ΤΗΣ ΖΩΗΣ (Δημοσιεύθηκε στο "Πρώτο Θέμα" την 4-11-2007)

Η ύποπτη αυτή πρακτική είχε ξεκινήσει εδώ και πολύ καιρό. Αυτές τις μέρες όμως έφτασε στο αποκορύφωμά της και -ευελπιστώ- στο απροχώρητο με τη νέα «εφ’ όλης της ύλης» συνέντευξη του Επίτιμου στο ΜEGA. Αναφέρομαι στην «πρακτική του Aλτσχάιμερ», έναν όρο του οποίου η αληθινή πατρότητα θα πρέπει να αναζητηθεί στα λεγόμενα του προέδρου του ΛΑΟΣ κ. Γιώργου Καρατζαφέρη, ο οποίος, αντιδρώντας στις δηλώσεις που έκανε με το γνωστό ύφος της αυθεντίας ο κ. Κωνσταντίνος Μητσοτάκης, τον κατηγόρησε για «πολιτικό Αλτσχάιμερ».

Πράγματι, δεν σηκώνει καν να το σκέφτεται κανείς: να βρισκόμαστε λίγο πριν από το 2008 και να δεχόμαστε μαθήματα πολιτικής αποτελεσματικότητας, ορθότητας και ηθικής από τον κ. Μητσοτάκη! Ο οποίος μας… εγγυάται ότι συμφωνούσε μαζί του ο αείμνηστος Κωνσταντίνος Καραμανλής όσον αφορά στο θέμα της ονομασίας των Σκοπίων - γνωρίζοντας βέβαια πάρα πολύ καλά ο κ. Μητσοτάκης πως είναι απίθανο να ανοίξουν τα αρχεία της Προεδρίας της Δημοκρατίας εκείνης της εποχής και έτσι να αποδειχθεί το αληθές ή ψευδές των όσων ισχυρίζεται…

Ενας ακόμα μαέστρος της πρακτικής αυτής έχει αποδειχτεί περίτρανα τις τελευταίες μέρες πως είναι και ο κ. Ευάγγελος Βενιζέλος. Ετσι, πριν από περίπου έναν μήνα εκθείαζε τον κ. Κώστα Σημίτη ως «εγγυητή της ενότητας του ΠΑΣΟΚ» και ορμούσε εναντίον όσων τολμούσαν να μιλήσουν για «εξωθεσμικές παρεμβάσεις». Τώρα, στις αρχές της εβδομάδας… κατήγγειλε πως η ανάληψη της προεδρίας του κόμματος το 2004 από τον κ. Γιώργο Παπανδρέου ήταν απόρροια «μαγειρεμάτων που έγιναν σε ένα διαμέρισμα της οδού Αναγνωστοπούλου» (δύο διάσημοι ένοικοι της εν λόγω οδού είναι οι κύριοι Κώστας Σημίτης και Χρήστος Λαμπράκης…), ενώ στα μέσα της εβδομάδας εγγυητές της ενότητας του ΠΑΣΟΚ έγιναν ξαφνικά -πάντα κατά τον κ. Βενιζέλο- ο ίδιος και οι δύο του αντίπαλοι για την προεδρεία του ΠΑΣΟΚ (ο σημερινός πρόεδρος Γιώργος Παπανδρέου και ο Κώστας Σκανδαλίδης)! Και είναι ίσως η -σε αντιαισθητικό βαθμό- κατάχρηση της πρακτικής αυτής του Αλτσχάιμερ από τον Ευάγγελο Βενιζέλο, σε συνδυασμό με τη λύσσα με την οποία οι «ταγμένοι» υπερασπιστές του καταφέρονται εναντίον όσων τολμούν να έχουν… διαφορετική άποψη από αυτούς, που οδήγησαν στην εξαίσια εκείνη στιγμή - αυτοκριτικής; Κριτικής; Ο νους δεν το σηκώνει… - του κ. Βενιζέλου σε ομιλία του στη Θράκη. Οπου, απευθυνόμενος στους συγκεντρωμένους, σε μια παθιασμένη αποστροφή του λόγου του, ο επίδοξος πρόεδρος τους είπε: «Εδώ, τώρα, το σωστό σύνθημα είναι: ‘‘Ευάγγελε, άλλαξέ τα όλα!’’. Αλλά δεν το άκουσα». (Γιατί άραγε;…)

Το στοίχημα δεν είναι να βρεθεί ο «αντι- Καραμανλής», όπως -ορθώς, νομίζω- λέει και ο Γιώργος Παπανδρέου. Είναι να βρεθεί εκείνος που θα κάνει όλα όσα ο κόσμος ήλπισε πως θα έκανε ο Καραμανλής και εκείνος, έως σήμερα, δεν έχει πράξει. Ποια είναι αυτά; Κατ’ αρχάς να συγκρουστεί με τα κατεστημένα που κρατούν τη χώρα πίσω και όλους εμάς δέσμιους μιας μίζερης πραγματικότητας και ενός σκοτεινού μέλλοντος όπου ό,τι δεν είναι διαβρωμένο και ευτελές είναι καταδικασμένο στην αποτυχία, στην αφάνεια και στον περίγελο. Τα κατεστημένα αυτά είναι εσωκομματικά (όσον αφορά και στα δύο κόμματα), θεσμικά, επιχειρηματικά και διεθνή. Οποιος αρχηγός ή ηγετικό στέλεχος ενός εκ των δύο μεγάλων κομμάτων έχει τη θέληση, την επιμονή, το κουράγιο, την ευστροφία και τις βάσεις να αντιμετωπίσει αποτελεσματικά αυτά τα κατεστημένα και τις, πολύ συχνά, ύποπτες ιδέες, ιδεοληψίες και αντιλήψεις -πολιτικές, κοινωνικές, εθνικές, ιστορικές, νομικές και θεσμικές- που διακινούν, θα έχει πετύχει. Θα έχει πολεμήσει επιτυχώς την πρακτική του πολιτικού και κοινωνικού Αλτσχάιμερ της ιδιοτέλειας και του οπορτουνισμού, και θα έχει εμφυσήσει τη χώρα με ένα νέο είδος πατριωτισμού (όπως το αποκαλεί και ο Γιώργος Παπανδρέου), δίνοντας σε όλους μας, πράγματι, «το φιλί της ζωής» που τόσο λαχταρούμε και έχουμε ανάγκη. Γιατι -παραφράζοντας το σλόγκαν της ομώνυμης ταινίας «Το φιλί της Ζωής» αλλά και τα παμπάλαια γκράφιτι εγκαταλειμμένων κτιρίων των δυτικών προαστίων- η ζωή είναι ωραία και… δεν τα’ χει με άλλον. Πια.

ΤΑ «ΚΑΛΑ ΠΑΙΔΙΑ» (ΑΡΝΟΥΝΤΑΙ ΝΑ ΠΑΝΕ ΣΠΙΤΙ ΤΟΥΣ ΝΩΡΙΣ) (Δημοσιεύθηκε στο "Πρώτο Θέμα" την 28-10-2007)

Στα χέρια πιάστηκαν στο ΠΑΣΟΚ αυτή την εβδομάδα. Επόμενο ήταν. Ηταν τέτοια η επί πολλές μέρες κορύφωση των παθών, ώστε ήταν προδιαγεγραμμένο κάποια στιγμή να υπάρξει και η πιο πρωτόγονη, πηγαία, σωματική της έκφραση.

«Το ποτήρι έχει σπάσει», φώναζαν. Ναι, και ο λαός λέει πως έτσι και σπάσει το γυαλί, ακόμα κι αν ξανακολλήσει, έχει ραγίσει. Εχει αλλάξει δηλαδή. Η αλλαγή αυτή, όμως, η εξέλιξη ενός πράγματος, μιας κατάστασης, δεν συμβαίνει πάντα, σε όλα και σε όλους με το πέρας του χρόνου και την εξέλιξη της ζωής; Ολοι μας δεν συνειδητοποιούμε πως κάθε χρόνος, κάθε μήνας, κάθε μέρα είναι μια απομάκρυνση από όλα αυτά που είχαμε αρχικά «απόλυτα» στο μυαλό μας; Πως τελικά τίποτε δεν είναι δεδομένο, ούτε καν εμείς οι ίδιοι; Δεν λέω, πρόκειται για μια αέναη φθοροποιό διαδικασία, σε κάθε επίπεδο, αλλά εξαρτάται από τη δύναμη, την καθαρότητα και την απόφαση του καθενός και των συνόλων να γίνει και δημιουργία, ορμή προς κάτι καλύτερο, ουσιαστικότερο και ανθεκτικότερο. Και άρα πιο ισχυρό και αποτελεσματικό στους στόχους του. Για τους ψηφοφόρους του ΠΑΣΟΚ και όχι μόνον -απ’ ό,τι φαίνεται και από τις δημοσκοπήσεις- το διακύβευμα είναι η με ηθικό και πρωτόγνωρα «καθαρό» τρόπο διεκδίκηση και κατάκτηση της εξουσίας -αληθινά και έμπρακτα αυτή τη φορά- για τον λαό, από ένα κόμμα στην κορυφή του οποίου βρίσκεται ένας άνθρωπος ηθικός και καθαρός, «καλός καγαθός» με την αρχαιοελληνική έννοια του όρου, που ήταν ο μεγαλύτερος έπαινος που μπορούσε να γίνει για έναν πολιτικό άνδρα.

Υπάρχουν πολλοί που ανησυχούν μήπως μετά την 11η Νοεμβρίου το ΠΑΣΟΚ διασπαστεί ή κλονιστεί εσωτερικά σε τέτοιον βαθμό που θα αργήσει πολύ να ξαναγίνει κόμμα εξουσίας. Τα πράγματα είναι ομολογουμένως δύσκολα και εκρηκτικά τώρα, αλλά τα πάντα ρει. Σε όλα τα επίπεδα, ιδίως όταν πρόκειται για τους χώρους της πολιτικής, της προβολής, των μίντια και των ανθρώπων που πρωταγωνιστούν σε αυτά τα κατεστημένα. Τα πράγματα -συχνά- είναι τόσο ρευστά, ώστε μερικές φορές εξελίσσονται σε φαρσοκωμωδία, ελάχιστες σε κάτι πολύ ξεχωριστό, μη αναμενόμενο και ανώτερο, και τις περισσότερες σε παρωδία - αλλά σχεδόν ποτέ «αθώα». Κάπως έτσι έβλεπα τον κ. Κωνσταντίνο Μητσοτάκη και την κόρη του κυρία Ντόρα Μπακογιάννη να ανταλλάσσουν δημοσίως αβρότητες και κομπλιμέντα με τον «αρχιερέα της διαπλοκής» -όπως επί τουλάχιστον μία τετραετία λυσσαλέα αποκαλούσαν- κ. Κώστα Σημίτη σε παρουσίαση βιβλίου στο Σπίτι της Κύπρου! Ετσι παρατηρώ και την, ανάλογα με τη μέρα, διαδρομή από την πλευρά Παπανδρέου στην πλευρά Βενιζέλου και ξανά στην πλευρά Παπανδρέου ορισμένων στελεχών της κατηγορίας των φαινομενικά αντικειμενικών και δήθεν ανένταχτων. Και όλα αυτά μέσα σε ένα αρρωστημένο, ασφυκτικό και… ξεφωνημένα υποκριτικό περιβάλλον, όπου βασιλεύει ο κανόνας του «δύο μέτρα και δύο σταθμά». Πρόκειται για έναν ύποπτο καθωσπρεπισμό που, ανάλογα με τα συμφέροντα, άλλοτε συνδυάζεται μια έναν «πιασάρικο» ελιτισμό και άλλοτε εξελίσσεται - πάντα με τη σφραγίδα του κατεστημένου- σε έναν άφατο και επικίνδυνο λαϊκισμό.

Σε αυτή την ασταθή και αλλοπρόσαλλη ατμόσφαιρα ξεχωρίζουν η αληθινή σοβαρότητα και ηθική υπόσταση του Γιώργου Παπανδρέου. Η - τελικά αναγκαία και αλληλένδετη, όπως καταλήγω να πιστεύω ύστερα από χρόνια- προσωπική και πολιτική καθαρότητα που οφείλει, και ο κόσμος λαχταρά, να έχει ένας αρχηγός. Ξεχωρίζουν οι καθαρές θέσεις και επιλογές και οι ολοκληρωτικές, όπως φαίνεται, ρήξεις στις οποίες προχωρά -σε κάθε του μετεκλογική ομιλία και ενέργεια- με νοοτροπίες ένοχα βολικές και κορυφαία ιδιοτελείς καθώς και με κατεστημένα που μόνο με τρόπο αξιοκρατικό και δημοκρατικό δεν δημιουργήθηκαν. Τα οποία κατεστημένα διαιωνίζονται διογκούμενα και ισχυροποιούμενα, κάνοντας αφαίμαξη στις δικές μας ζωές και τύχες, καθώς και στην εξέλιξη, πρόοδο και ευημερία της χώρας μας με το τόσο πρόστυχο πρόσχημα: «Η πολιτική δεν είναι για τα “καλά παιδιά”»...

ΕΝΑΣ ΑΛΛΟΣ ΓΙΩΡΓΟΣ (Δημοσιεύθηκε στο "Πρώτο Θέμα" την 21-10-2007)

«Να σου δώσω μια να σπάσεις, αχ, βρε κόσμε γυάλινε, και να φτιάξω μια καινούρια κοινωνία άλληνε»: οι ιστορικοί αυτοί στίχοι της Ευγενίας Παπαγιαννοπούλου μου έρχονται στο μυαλό πολύ συχνά τώρα τελευταία. Για την ακρίβεια, από τότε που ξέσπασε η μάχη για την ηγεσία του ΠΑΣΟΚ, κάθε φορά που παρακολουθώ δελτίο ειδήσεων στο MEGA... Το πάθος των συντελεστών του δελτίου για το συγκεκριμένο θέμα και η κοινή τους άποψη και προτίμηση είναι τόσο έντονες που διαπνέουν όλα τα θέματα. Αυτό καταλήγει πρακτικά στην παρουσίαση της πραγματικότητας μέσα από ένα πρίσμα που είναι -επιεικώς...- διάφορο από αυτό που (όπως δείχνουν οι δημοσκοπήσεις, όπως φανερώνουν οι συζητήσεις σε όλα τα μπλογκ, όποιος και να είναι ο προσανατολισμός του καθενός) χρησιμοποιεί ο «μέσος συνετός» πολίτης για να κρίνει τα τεκταινόμενα.

Κάπως έτσι, τις τελευταίες μέρες, εντυπωσιάζει η σφοδρότητα της επίθεσης την οποία οι συντελεστές του δελτίου ειδήσεων του MEGA εξαπολύουν, με αυξανόμενη ένταση, εναντίον όσων τολμούν να μιλήσουν για «πετυχημένα διαζύγια» ή για απομακρύνσεις στελεχών από το μέλι -συγγνώμη, την πρώτη γραμμή των οργάνων και άρα της εξουσίας του ΠΑΣΟΚ- μετά την 11η Σεπτεμβρίου. Την ίδια ώρα παρακολουθείς άναυδος εκείνους, που (προ ολίγων ωρών!) κατηγορούσαν τον Παπανδρέου επειδή τόλμησε να μιλήσει για «υπονομευτές», πώς σπεύδουν τώρα να δουν σκοτεινές δυνάμεις και κίνητρα πίσω από την ολίγον παιχνιδιάρικη δήλωση- εκτίμηση του υπουργού Αμυνας κ. Ευάγγελου Μεϊμαράκη για την έκβαση της μάχης για την προεδρία που εκτυλίσσεται στο εσωτερικό του ΠΑΣΟΚ.

Πολλά από τα παραπάνω εξηγούνται αν λάβει κανείς υπόψη του τον πανικό που έχει αρχίσει να καταλαμβάνει πολλούς από εκείνους που την επομένη των εκλογών διακήρυτταν πως ο Γιώργος Παπανδρέου είναι «τελειωμένος» επειδή «δεν κάνει, βρε παιδί μου, για ηγέτης».

Η αλήθεια είναι πως υπάρχουν ορισμένοι άνθρωποι οι οποίοι σχεδόν εκ γενετής δίνουν ένα ξεκάθαρο στίγμα - αρνητικό ή θετικό. Ωστόσο είναι ελάχιστοι, αποτελούν την εξαίρεση. Οι περισσότεροι εξ ημών εξελισσόμαστε σχεδόν σε όλη τη διάρκεια της ζωής, καθ’ οδόν προς το νοητικό εκείνο καθοριστικό σημείο όπου αυτό που θα έχουμε γίνει θα είναι μη αναστρέψιμο. Τότε θα χωρούν ίσως βελτιώσεις και αλλοιώσεις, αλλά ο κύβος θα έχει ριφθεί.

Κάπως έτσι νομίζω έχει γίνει και με τον Γιώργο Παπανδρέου. Μπορεί πράγματι όταν έλαβε το χρίσμα για αρχηγός του Κινήματος, προκειμένου να αποφευχθεί η απόλυτη συντριβή του ΠΑΣΟΚ στις εκλογές, να μην έκανε γι’ αυτή τη δουλειά. Ετσι λένε τουλάχιστον οι εχθροί του, διότι δεν μιλάμε για «αντιπάλους» αλλά για «εχθρούς», κρίνοντας από την ένταση των επιθέσεων που εξαπολύονταν από την πρώτη στιγμή εναντίον του προέδρου του ΠΑΣΟΚ. Διαρρέουν επίσης τεχνηέντως πως «είναι υπερβολικά “καλό παιδί”, UFO και αδύναμος» για να του εμπιστευτούν ποτέ οι Ελληνες πολίτες την πρωθυπουργία της χώρας.

Η αλήθεια είναι πως για καιρό ο Γιώργος φαινόταν να έχει πρόβλημα. Αδυνατούσε να κουμαντάρει τα -χαμογελαστά και μη!- λαμόγια-πιράνχας του κόμματος: δεν ήθελε να φανεί αυταρχικός και να τους διαλύσει όλους αυτούς μαζί με τα «μαγαζάκια» τους, αλλά δυσκολευόταν και να χωνέψει τον βαθμό της διάβρωσης και της σήψης στην οποία είχαν υποκύψει ουκ ολίγοι των «συντρόφων», παλαιών και μη, εκσυγχρονιστών αλλά και «μπαλαντέρ».

Τώρα όμως ο Γιώργος είναι κάποιος άλλος. Εγινε κάποιος άλλος. Οχι, δεν διαβρώθηκε ούτε ξεπουλήθηκε - με καμία έννοια του όρου. Απλώς πέρασε μια άγρια δοκιμασία. Μια δοκιμασία μιας τέτοιας αγριότητας που συνήθως δοκιμάζουν μόνο οι καθαροί άνθρωποι που όμως είναι «από κάτω», δεν έχουν ούτε «πλάτες» ούτε «τζάκια» να αποτρέψουν προκαταβολικά οποιαδήποτε παρόμοια επίθεση. Ωστόσο μέσα από μια τέτοια δοκιμασία φαίνεται αλλά και καθορίζεται η στόφα ενός ανθρώπου. It either makes you or breaks you: σε διαμορφώνει δυνατό και γερό ή σε τσακίζει.

Και ο Γιώργος άλλαξε. Τα έβαλε ονομαστικά με τα πολύ συγκεκριμένα (και) εκδοτικά συγκροτήματα που είχαν συμφέρον να μην επανεκλεγεί. Μίλησε για ρήξεις με πρακτικές, νοοτροπίες, πολιτικές και απόψεις που είχαν πλέον γίνει καθεστηκυίες μέσα στο ΠΑΣΟΚ, καθιστώντας το γήπεδο γκολφ των «νέων τζακιών» και των απανταχού αρπακτικών. Μίλησε και για ρήξεις με ανθρώπους: αυτό το τελευταίο είναι που τώρα θορυβεί εκείνους που έσπευσαν να τον θάψουν, ξεχνώντας ότι έναν αληθινά καθαρό άνθρωπο δεν μπορούν να «τον τελειώσουν» τόσο γρήγορα τόσο άγαρμπα τόσο αλαζονικά. Τόσο φθηνά.

ΓΟΝΟΣ ΕΚ ΓΕΝΕΤΗΣ Η ΕΞ ΑΓΧΙΣΤΕΙΑΣ;... (Δημοσιεύθηκε στο "Πρώτο Θέμα" την 14-10-2007)

Ξεκινώντας ήδη από το περασμένο Σαββατοκύριακο στις εργασίες του Εθνικού Συμβουλίου του ΠΑΣΟΚ και συνεχίζοντας με τις τηλεοπτικές εξομολογήσεις του περί «λογικής κι ευαισθησίας» και «συναισθήματος», αυτή την εβδομάδα ο Ευάγγελος Βενιζέλος αναγόρευσε σε απόλυτο must την τήρηση προσωπικού και συναισθηματικού ύφους ως κατάλληλη και αποτελεσματικότερη μεθοδολογία για την άρθρωση πολιτικού λόγου και για να πειστούν οι ψηφοφόροι να τον επιλέξουν ως αρχηγό του ΠΑΣΟΚ. Πρέπει βέβαια να παραδεχτώ πως πάντα μου προκαλούσαν οξεία αλλεργία οι «γόνοι» και τα «τζάκια» - είτε επρόκειτο για πολιτικά είτε για δημοσιογραφικά είτε για αριστοκρατικά (τουτέστιν «old money» που κατάφερε να κάνει το χρήμα θεσμό... τσάι και ευαισθησία). Κυρίως όμως με απωθούσαν οι γόνοι πολιτικών οικογενειών (βλ. «δυναστεία» Μητσοτάκη, οικογένεια Παπανδρέου, οικογένειες Καραμανλή, Κεφαλογιάννη, Βαρβιτσιώτη και ούτω καθ’ εξής) επειδή τους «λουζόμαστε» αυτού του είδους τους πολιτικούς κληρονόμους, στη θεσμικά πιο δημοκρατική και άμεση διαδικασία που υπάρχει στο πολίτευμά μας: αυτό της προεδρευόμενης κοινοβουλευτικής δημοκρατίας που ιστορικά αντικατέστησε τη μοναρχία και τις πάσης φύσεως ολιγαρχίες και αριστοκρατίες! (Για τις δημοσιογραφικές «δυναστείες» και τους «γόνους», οι οποίοι σε ορισμένες περιπτώσεις διαδέχονται ευθέως τους μπαμπάδες τους στο όποιο αξίωμα ή διευθυντιλίκι, ας μη μιλήσουμε τώρα...)

Βέβαια, η αντικειμενική αλήθεια είναι ότι, παρόλο που οι περισσότεροι γόνοι είτε ευτελίζουν ή σπαταλούν το έργο των προγόνων τους, είτε στην καλύτερη περίπτωση επισκιάζονται από αυτούς, υπάρχουν φωτεινές εξαιρέσεις. Στο κάτω-κάτω γόνος ήταν και ο ίδιος ο ιδρυτής του ΠΑΣΟΚ, ο Ανδρέας Παπανδρέου! Κατόρθωσε όμως με την πορεία, το έργο και την προσωπικότητά του να ξεπεράσει ακόμα και τον Γέρο της Δημοκρατίας, τον Γεώργιο Παπανδρέου. Αλλά και στον τομέα των επιχειρήσεων (όπου η κληρονομικότητα είναι σχεδόν πάντα αυτονόητη και απολύτως λογική), υπάρχουν και παραδείγματα γόνων που ξεπέρασαν τους γονείς τους. Γόνος εξάλλου είναι ένας από τους αφανείς πρωταγωνιστές του σίριαλ της διαδοχής στο ΠΑΣΟΚ, ο κ. Χρήστος Λαμπράκης, ενώ παράδειγμα γόνου που με βάση την οικογενειακή περιουσία έκανε κάτι δικό του εξίσου επιτυχημένο αλλά διαφορετικό είναι ο κ. Στέλιος Χατζηιωάννου.

Κατόπιν όλων των παραπάνω politically correct, ας ομολογήσουμε ότι ναι, όλοι εμείς (οι μη γόνοι) έχουμε απηυδήσει πλέον από την κυριαρχία της πολιτικής τού «δύο μέτρα και δύο σταθμά» που δυστυχώς εφαρμόζεται σε όλους τους χώρους της ζωής μας και κατά κόρον στο Ελληνικό Κοινοβούλιο. Και εγώ προσωπικά, που δυστυχώς έχω λουστεί αρκετούς γόνους στην επαγγελματική ζωή μου, θα καταλάβαινα πλήρως και θα συντασσόμουν με τον Ευάγγελο Βενιζέλο όσον αφορά στην πολεμική που εξαπολύει σε κάθε του τηλεοπτική εμφάνιση, ομιλία και δήλωση, εναντίον της οικογενειοκρατίας και των γόνων.

Θα κατανοούσα και θα συμμεριζόμουν το μένος και την ορμητικότητά του και τις δηλώσεις του τύπου: «Είμαι ένας από σας», «όταν ήμουν μικρός έπαιζα στον χωματόδρομο», «εγώ δεν έχω γεννηθεί σε πολιτικά τζάκια». Τώρα όμως μου φαίνονται όλα αυτά υποκρισία. Επειδή γόνος δεν γίνεσαι μόνον από καταγωγή αλλά και από γάμο - όπως δηλαδή έγινε ο κ. Βενιζέλος όταν αποφάσισε να συνδέσει τη ζωή του με την κόρη ενός από τους πλουσιότερους Ελληνες επιχειρηματίες.

Γι’ αυτό... τρελαίνει τις αισθήσεις να παρακολουθεί κανείς τον σύζυγο (Μπακατσέλου) κ. Βενιζέλο να δίνει συνέντευξη στη σύζυγο (Ρουσόπουλου) κυρία Ζαχαρέα και μαζί να το παίζουν παιδιά του λαού που η «μοίρα» και τα προσόντα τους τούς οδήγησαν εκεί (ψηλά...) όπου βρίσκονται και να βάλλουν κατά των γόνων- οι οποίοι στο κάτω-κάτω δεν είχαν τη δυνατότητα να επιλέξουν τους γονείς τους... Ελεος! Γι’ αυτό και ο Ευάγγελος Βενιζέλος δεν είναι ο κατάλληλος να εκπροσωπήσει όλους εμάς που ελπίζουμε σε ένα μέλλον όπου δεν χρειάζεται να είσαι ούτε γόνος ούτε σύζυγος κάποιου μεγαλοσχήμονα για να θελήσει κανείς να εξετάσει το αν έχεις αξία. Και αυτό δεν είναι θέμα (μόνο) προσωπικό, αλλά ιδεολογικό.

ΔΙΧΑΣΜΟΣ (Δημοσιεύθηκε στο "Πρώτο Θέμα" την 7-10-2007)

Ο Καραμανλής αποφάσισε να ανοίξει μέτωπο με τους «προνομιούχους». Αυτό κι αν είναι διχασμός… εθνικός και πραγματικός, αλλά και προσωπικός και ψυχολογικός! Δηλαδή τώρα βρίσκεται αντιμέτωπος με ουκ ολίγους υπερπροβεβλημένους υπουργούς και στελέχη του… Τώρα γίνεται κατανοητό γιατί -σύμφωνα με φήμες που διαρκώς φουντώνουν- θέλει σε τουλάχιστον 18 μήνες να ξαναπάει σε εκλογές και αυτή τη φορά με λίστα! Δεν αντέχει άλλο αυτόν τον διακυβερνητικό αλλά και προσωπικό διχασμό προσωπικότητας και στόχων που βιώνει, και επιθυμεί επιτέλους να γίνει άρχων του εαυτού του και της κυβέρνησής του, απομακρύνοντας τους εκβιαστικούς και διεφθαρμένους ή ενίοτε σκέτο βαρεμένους «προνομιούχους» του…

Και ας πούμε πως ο Καραμανλής φαίνεται -τουλάχιστον μετά τις καταστροφικές πυρκαγιές- να ταρακουνήθηκε και να ξύπνησε και να αποφάσισε να προβεί σε ριζικές τομές και ρηξικέλευθες πλην ανθρώπινες μεταρρυθμίσεις. Αλλά πόσο μπορεί να επαρκέσει ένας (καθαρός) άνθρωπος, ακόμα κι αν είναι πρωθυπουργός, αντιμέτωπος με το… χάος; Και αυτό επειδή, όσον κι αν έχει αλλάξει ο ίδιος ο πρωθυπουργός, και όσο καλά κι αν έχουν φανεί -από προηγούμενες θητείες τους αλλά και από τον εν γένει βίο και πολιτεία τους- ορισμένα στελέχη του (π.χ. Στυλιανίδης και Αβραμόπουλος), πάσχει σοβαρά το σύστημα. Η δε υλοποίηση και η ευθύνη του πολιτικού σχεδιασμού στο Μαξίμου παραμένουν στα χέρια ανθρώπων οι οποίοι αποδεδειγμένα το μόνον που έκαναν ήταν να αντιμετωπίζουν «επικοινωνιακά» τις κρίσεις που -μοιραίως- δημιουργούνταν εξαιτίας της πλήρους απουσίας ουσίας και έργου, και να αποκόπτουν τον πρωθυπουργό από την πραγματικότητα και τις υποχρεώσεις του.

Γι’ αυτό και δυσπιστώ, όπως όλοι μας υποθέτω, όταν ακούω τα ρητορικά ψευτοαριστερίστικα περί «προνομιούχων». Κάτι μας θυμίζει αυτό: τους πάλαι ποτέ «έχοντες και κατέχοντες» που κατήγγειλε ο Σημίτης όταν πρωτοανέλαβε την πρωθυπουργία. Λίγους μήνες αργότερα δινόταν εντολή στα ΜΑΤ να δείρουν τους συνταξιούχους έξω από το Μέγαρο Μαξίμου, και στα ψιλά περνούσαν ψίθυροι για νυχτερινές επισκέψεις μεγαλοεκδότη στον πρωθυπουργό. Λίγα χρόνια αργότερα, η (δεύτερης τετραετίας) κυβέρνηση Σημίτη σημείωνε τεράστια εθνική επιτυχία όσον αφορά στην αντιμετώπιση του Εργασιακού και του Ασφαλιστικού, με το διαβόητο νομοσχέδιο Γιαννίτση, ενώ δεν υπήρχε κοσμικό εβδομαδιαίο περιοδικό που να κυκλοφορεί χωρίς μερικές φωτογραφίες «κοτεράτων» υπουργών παρέα με επιστήθιους μεγαλοεπιχειρηματίες και… μεγαλοπαράγοντες φίλους τους.

Γι’ αυτό, ίσως καλύτερα, να αφήσουμε στην άκρη το μεγάλο (ιδιωτικό) κεφάλαιο κι ας ασχοληθούμε με τους -ως επί το πλείστον, αθέμιτα- προνομιούχους πολιτικούς που νέμονται την εμπιστοσύνη, τον μόχθο και τις οικονομίες όλων ημών των (απλών) πολιτών, ισχυριζόμενοι ότι το πράττουν για το καλό μας. Και τέτοιοι φαίνεται πως υπάρχουν δυστυχώς πάρα πολλοί, και στα δύο μεγάλα κόμματα.

Συνήθως δε οι άνθρωποι αυτοί επιδεικνύουν μια πολιτική στάση βασικό στοιχείο της οποίας θα μπορούσε να χαρακτηριστεί το «όπου φυσάει… το απτό συμφέρον». Ορισμένες φορές μάλιστα -όπως φάνηκε τόσο κωμικοτραγικά με τις καταιγιστικές εξελίξεις που ακολούθησαν της ήττας του ΠΑΣΟΚ μετά το βράδυ των εκλογών- η αλλαγή «συντρόφων», εχθρών, αντιπάλων, πολιτικών (sic) θέσεων και απόψεων δεν είναι παρά θέμα μερικών ωρών και ποσοστών για τους ανθρώπους αυτούς… Οι οποίοι, ενώ αναδείχτηκαν με μεγάλη ορμή και αποφασιστικότητα και πάθος από κάποιον αρχηγό (εν προκειμένω τον Γιώργο Παπανδρέου), ωστόσο δεν διστάζουν τώρα να τον ξεπουλήσουν με περισσή… περίσκεψη, αυταπάρνηση και πολύ συνοπτικές διαδικασίες - πάντα χάριν της αποφυγής του διχασμού και εν ονόματι της ενότητας και της νικηφόρας πορείας του ΠΑΣΟΚ και των λαϊκών αιτημάτων, βεβαίως βεβαίως… Και πες ότι δεν ντρέπονται τους άλλους. Πες ότι βρίσκουν κάποιον τρόπο να ξεπεράσουν τις αντιφατικές και διχαστικές τους πρακτικές και συνωμοσίες, δικαιολογώντας τις πράξεις και την οπορτουνιστική στάση τους στον εαυτό τους, πειθόμενοι και επιχειρώντας να πείσουν και τον κόσμο πως οι άλλοι και όχι οι ίδιοι είναι «κακοί». Πες πως τα καταφέρνουν όλα αυτά. Δεν φοβούνται όμως τον ύστατο διχασμό, αυτό που είχε πει -«κεντώντας», ίσως και άθελά του- κάποτε σε συνέντευξή του ο ορίτζιναλ λαϊκός τραγουδιστής Σταμάτης Γονίδης: «Ο μεγαλύτερος μου εφιάλτης είναι μια μέρα, πηγαίνοντας κάπου, μη δω ξαφνικά τον εαυτό μου να έρχεται»…

ΧΡΗΣΜΟΙ, ΧΡΙΣΜΑΤΑ ΚΑΙ ΧΑΡΙΣΜΑΤΑ (Δημοσιεύθηκε στο "Πρώτο Θέμα" την 30-9-2007)

Είναι οξύμωρο και άτιμο αυτό που συμβαίνει την τελευταία εβδομάδα: ο απλός κόσμος να είναι αυτός που καλείται να επιλέξει ανάμεσα σε κάτι που παρουσιάζεται ως ηθικό αλλά αδύναμο «φυλάττειν Θερμοπύλας» (Γιώργος Παπανδρέου) και σε μία ελαφρώς ανενδοίαστα μεθοδευμένη, πλην αναγκαία «λύση επιβίωσης και ισχύος» (Ευάγγελος Βενιζέλος). Η αλήθεια είναι πως αυτές οι επιλογές, οι οποίες συνεχίζουν να τίθενται κατά εκβιαστικό τρόπο, δεν είναι παρά ψεύτικα και επικίνδυνα διλήμματα που αποβαίνουν σε βάρος όλων ημών. Των λεγόμενων «απλών πολιτών», που άναυδοι και παγωμένοι παρακολουθούμε τα όσα διαδραματίζονται αυτές τις μέρες στην πολιτική μας ζωή.

Κακά τα ψέματα. Κανένας από τους δύο δεν είναι άμοιρος πολιτικών ευθυνών για το τέλμα στο οποίο τόσον καιρό βρίσκεται το ΠΑΣΟΚ και αποτυπώθηκε στο εκλογικό αποτέλεσμα. Ομως δεν είναι δυνατόν ο Γιώργος, που θεωρήθηκε ως ένας από τους πιο επιτυχημένους υπουργούς Εξωτερικών, ξαφνικά να χρίζεται «ανίκανος ηγέτης με τον οποίο το ΠΑΣΟΚ ποτέ δεν θα δει εξουσία». Και δεν νοείται την ίδια ώρα να… χορεύουν διάφοροι σημιτικοί και εκσυγχρονιστές, ουκ ολίγα διακεκριμένα λαμόγια, ένιοι τυχάρπαστοι και τα… γνωστά άγνωστα εκδοτικά συμφέροντα, που, σύμφωνα με τα όσα φαίνεται να πιστεύει ο κόσμος αλλά και ουκ ολίγα στελέχη του ΠΑΣΟΚ, στόχο έχουν να ξανανέβουν στην εξουσία από την οποία ο λαός τους απομάκρυνε και έτσι να μας λυμαίνονται, πείθοντάς μας ταυτόχρονα πως είναι… για το καλό μας.

Γι’ αυτό και πολύ καλά έκανε, κατά τη γνώμη μου, ο Γιώργος και προέβη στην ομιλία της περασμένης Τετάρτης ενώπιον της Κοινοβουλευτικής του Ομάδας κάνοντας πρόταση για ψήφο εμπιστοσύνης. Τους χάλασε τη «σούπα» - τη στιγμή μάλιστα που μεθόδευαν μετακίνηση της ψηφοφορίας της 11ης Νοεμβρίου στα… τέλη Σεπτεμβρίου! Και άριστα, πλην αργά, έκανε την αυτοκριτική του, λέγοντας πως ο βασικός λόγος που ο ελληνικός λαός δεν εμπιστεύτηκε το ΠΑΣΟΚ ήταν το ότι εκείνος δεν προέβη σε κάθαρση μέσα στο κόμμα ή σε ρήξεις με «κατεστημένα εκδοτικά συμφέροντα». Το ότι, αν και «καθαρός» ο ίδιος, δεν αφουγκράστηκε την ανάγκη του κόσμου για ουσιαστική αλλαγή, δεν κατάλαβε πως Κεντροαριστερά δεν υπάρχει με δεξιές ή αντεθνικές θέσεις, δεν δημιουργείται με «βελούδινα διαζύγια», δεν γίνεται χωρίς ανατροπή. Και χωρίς αλλαγή ουσιαστική ο κόσμος δεν πείθεται. Δεν ψηφίζει ξανά ΠΑΣΟΚ. Το θέμα είναι η ουσία της ηθικής και της πολιτικής και όχι μόνον ο αρχηγός. Αυτό αδυνατούσαν να καταλάβουν όλοι στο ΠΑΣΟΚ εδώ και τέσσερα χρόνια.

Υπέρ της απομάκρυνσης του Γιώργου φάνηκε πως τάσσεται και ο Αποστάτης που φρόντισε να εξελιχθεί σε Επίτιμο και στο προεκλογικό συνέδριο της Ν.Δ. σε «Πατριάρχη της Δεξιάς». Ενώ την προεκλογική περίοδο ο κ. Μητσοτάκης κοπτόταν υπέρ της διατήρησης του «πολιτικού πολιτισμού», τώρα (!) χρησιμοποίησε τον όρο «καραγκιοζιλίκια» προκειμένου να σχολιάσει τα πεπραγμένα του αρχηγού της αξιωματικής αντιπολίτευσης, καταλήγοντας: «Το παιδί φαινόταν ότι δεν κάνει για αρχηγός». Κατ’ αυτόν τον τρόπο όχι μόνον απομάκρυνε τους προβολείς από τη νέα εθνική πανωλεθρία με τα Σκόπια που «πέτυχε» στη Νέα Υόρκη η κόρη του, η υπουργός Εξωτερικών κυρία Ντόρα Μπακογιάννη, αλλά έδωσε και τροφή σε όσους διατείνονται ότι τα ποικιλώνυμα εκδοτικά συμφέροντα που… συνωστίζονται τώρα πίσω από τον κ. Βενιζέλο έχουν τους συμμάχους τους και στη Ν.Δ. Σύμφωνα με φήμες όμως, η… απρόκλητη εξύβριση του κ. Παπανδρέου από τον κ. Μητσοτάκη μπορεί να σημαίνει και ότι έχει ενστερνιστεί την άποψη που κυκλοφορεί, πως «ο Βενιζέλος πριν από τη συμπλήρωση ενός έτους θα ρίξει τον Καραμανλή». Σύμφωνα δε με «αρρωστημένους εγκεφάλους» (δανειζόμαστε τον όρο από τον κ. Κακλαμάνη), μία τέτοια εξέλιξη θα άνοιγε διάπλατα τον δρόμο προς την πρωθυπουργία στην (ηλικιακά μεγαλύτερη από τον κ. Καραμανλή) κυρία Μπακογιάννη. Αλλος δρόμος πέραν αυτού δεν (φαίνεται να) υπάρχει για εκείνη, γιατί δεν την παίρνει να αποδειχτεί η αποστασία… κληρονομικό χάρισμα.

Ο ΔΙΚΗΓΟΡΟΣ ΤΟΥ ΔΙΑΒΟΛΟΥ (Δημοσιεύθηκε στο "Πρώτο Θέμα" την 23-9-2007)

Πάντα μας ενέπνεε πάθος και πάθη το «αμαρτωλό» ΠΑΣΟΚ. Σε μας δηλαδή που δεν θυμόμαστε την πρώτη φορά που εξελέγη το ’81, επειδή ήμαστε τότε βρέφη. Σε μας που ανήκαμε στη λεγόμενη «μεσαία τάξη» και στον -αργότερα έγινε ψηφοθηρικά περιζήτητος- «μεσαίο χώρο», στην τάξη δηλαδή που ποτέ δεν ήταν ούτε έγινε «καθεστηκυία». Ούτε επί Καραμανλή (του μεγάλου, του ικανού, του δημιουργικού…) ούτε επί Παπανδρέου. Εκεί ανήκαμε, σε αυτό το πολιτικό no man’s land που υπήρξε ο κοινωνικός και οικονομικός συνεκτικός ιστός της σύγχρονης Ελλάδας. Γι’ αυτό τους φάγαμε στο κεφάλι και τους δεξιούς, αλλά και πληρώσαμε σε μεγάλο βαθμό το κόστος της «αλλαγής», η οποία για πολλούς που αλλιώς δεν θα είχαν στον ήλιο μοίρα έφερε το ΠΑΣΟΚ…

Γι’ αυτό και όσοι εξ ημών αγαπήσαμε το ΠΑΣΟΚ, το κάναμε με όλη την ορμή, το πάθος, τον παραλογισμό και την απόλυτη ανιδιοτέλεια που χαρακτηρίζει έναν μεγάλο έρωτα που ήταν υπερβολικά έντονος ώστε ποτέ να μην ξεπεραστεί ως γλυκιά ανάμνηση, να μην «αξιοποιηθεί» για προσωπική πολιτική και εν γένει επαγγελματική διαδρομή ή να μην εξελιχθεί σε ανακουφιστική αδιαφορία.

Κάπως έτσι έζησα κι εγώ το ΠΑΣΟΚ. Από πιο κοντά και από πιο μακριά - ποτέ ως μέλος. Τα περισσότερα χρόνια, ενώ βρισκόμουν μέσα στον Δημοσιογραφικό Οργανισμό Λαμπράκη, που αυτές τις μέρες έχει την τιμητική του (είναι τα διαβόητα «συμφέροντα» που φέρονται να επιχειρούν ενεργά να χειραγωγήσουν το ΠΑΣΟΚ σύμφωνα με τις.. κραυγές και τους ψιθύρους στα κανάλια αλλά και τις αλληλοκατηγορίες που ανταλλάσσουν δημοσίως και μη τα προβεβλημένα στελέχη του ΠΑΣΟΚ). Το ερωτεύτηκα το ΠΑΣΟΚ, με συνεπήρε. Οπως και εκατομμύρια άλλους πολίτες -αυτό φάνηκε και από την τελευταία εκλογική αναμέτρηση-, όμως, το ΠΑΣΟΚ με απογοήτευσε, με έριξε στα Τάρταρα, με συνέτριψε. Ηδη από τη μέση της δεύτερης θητείας Σημίτη η εικόνα της κυβέρνησης (που είχε γίνει επικίνδυνα ταυτόσημη με το κράτος και το κόμμα) θύμιζε σκηνές από τον «Δικηγόρο του Διαβόλου», μια ταινία που αποκαλύπτει σε όλη της την κολασμένη φρίκη την αποτρόπαιη διαφθορά και τρυφηλότητα ενός πανίσχυρου κατεστημένου με σχεδόν απόλυτη δύναμη…

Γι’ αυτό και με πεθαίνει αυτό που γίνεται αυτές τις μέρες: την παρέλαση από τα κανάλια ενός συνονθυλεύματος, άλλοι θα έλεγαν συρφετό, ετερόκλητων μεταξύ τους ανθρώπων, που όμως -στην ισχυρή πλειοψηφία τους- είχαν ένα κοινό: τον πολιτικό οπορτουνισμό και την ακόρεστη δίψα για εξουσία. Πνευματική, πολιτική, οικονομική. Διαλέξτε και πάρτε. Οι άνθρωποι αυτοί, άλλοι με προσωπικό, άμεσο συμφέρον, άλλοι εκπροσωπώντας ευρύτερα οικονομικά συμφέροντα, έσπευσαν να περιστοιχίσουν τον Γιώργο Παπανδρέου όταν πρωτοεξελέγη. Αυτοί είναι σήμερα που τον πολεμούν με τη μεγαλύτερη σφοδρότητα. Δεν τους νοιάζει ότι είναι «καθαρός» και αληθινά καλός άνθρωπος, με την απλή και ατόφια έννοια αυτών των λέξεων. Δεν δέχονται να αναλάβουν την ευθύνη, που κυρίως σε αυτούς αναλογεί, για τις ήττες του ΠΑΣΟΚ. Φροντίζουν να βυθιστεί στη λήθη η λεβεντιά που έδειξε ο Γιώργος το ’96, για το καλό του ΠΑΣΟΚ, μεσολαβώντας να πείσει τον άρρωστο και στα χέρια της Μιμής πατέρα του να αφήσει επιτέλους την εξουσία. Και το ότι, δύο μήνες πριν από τις εκλογές του 2004, δέχτηκε ο Γιώργος να αναλάβει, πάλι (και) για το καλό του κόμματος, το κόστος μιας προδιαγεγραμμένης, βέβαιης ήττας που μόνον σε εκείνον δεν ανήκε.

Με τον ίδιο υπερφίαλο τρόπο δεν θα δίσταζαν να «τελειώσουν» και τον Ευάγγελο Βενιζέλο - ο οποίος πάντα τους προκαλούσε ανησυχία επειδή είναι υπερβολικά ευφυής και ικανός για να είναι ελεγχόμενος. Τα μέτρια και τα «σιγά-σιγά και προσεκτικά» του Σημίτη δεν του ταίριαζαν. Γιατί ουδέποτε υπήρξε μέτριος. Ουδέποτε ήταν «σιγανοπαπαδιά», παρασκηνιακός ή συνωμοτικός. Σκιερός και μουμιοποιημένος όπως ουκ ολίγοι «εκσυγχρονιστές». Γι’ αυτό, αν έβλεπαν ότι… άλλαζε ο άνεμος, σε μία στιγμή θα τον κατακρήμνιζαν και αυτόν. Ηδη ετοιμάζονται να βάλουν πλώρη για «τρίτο πόλο». Οπου (φαίνεται πως) πάει η ισχύς, εκεί και αυτοί…

Οχι όμως εμείς. Οι πολίτες. Αυτό το ΠΑΣΟΚ των ανθρωποφάγων και των «άλλων» δεν είναι το δικό μας…

ΕΝΑΛΛΑΓΕΣ ΑΛΑΖΟΝΕΙΑΣ (Δημοσιεύθηκε στο "Πρώτο Θέμα" την 16-9-2007)

Κρίσιμη μέρα η σημερινή. Ουδείς πράγματι μπορεί να ξέρει πώς θα χαράξει η αυριανή μέρα, η επομένη των εκλογών. Ελάχιστοι εξ ημών πιστεύουμε πραγματικά σε κάποιο κόμμα ή ελπίζουμε ότι θα είχε μεγάλες διαφορές μια κυβέρνηση Ν.Δ. από μια κυβέρνηση ΠΑΣΟΚ. Κοινός σκοπός και ευχή όλων μας, νομίζω, είναι από το εκλογικό αποτέλεσμα να αναδειχτεί μια κυβέρνηση όσο το δυνατόν λιγότερο αλαζονική - η αλαζονεία αργά ή γρήγορα συνεπάγεται ανικανότητα και διαφθορά.

Από μιας μορφής αλαζονεία της εξουσίας έπασχε όλη η διακυβέρνηση του τόπου από τον Κώστα Σημίτη, την τελευταία περίοδο της τελευταίας θητείας του. Αυτή η αλαζονεία ήταν που στοίχισε το 2004 την εξουσία στο ΠΑΣΟΚ, παρότι ήταν η κυβέρνηση των μεγάλων (ενίοτε μεγαλειωδών) έργων, της ΟΝΕ, των Ολυμπιακών Αγώνων και της σύλληψης της «17 Νοέμβρη». Από τη μία το ασφυκτικά αποστειρωμένο και απαράδεκτα ελιτίστικο στιλ της «πεφωτισμένης δεσποτείας» του στενού πανίσχυρου κύκλου Σημίτη, το οποίο ενίοτε κυβερνούσε σε πλήρη αντίθεση με το λαϊκό αίσθημα, άλλες φορές και με το εθνικό συμφέρον (π.χ. το ασφαλιστικό νομοσχέδιο-φιάσκο Γιαννίτση, ο ξυλοδαρμός των συνταξιούχων έξω από το Μέγαρο Μαξίμου, η σφοδρότητα της σύγκρουσης με την Εκκλησία). Και από την άλλη, το τρυφηλό στιλ ζωής πολλών κορυφαίων κυβερνητικών στελεχών, που ενίσχυε τις κραυγές και τους ψιθύρους για «μεγάλο φαγοπότι». Επρόκειτο για μια αλαζονεία που προκαλούσε οργή σε όλα τα φάσματα της ελληνικής κοινωνίας και ακόμα και σήμερα ενδέχεται να στοιχίσει σε ψήφους στο ΠΑΣΟΚ.

Πρωτόγνωρη όμως είναι η αλαζονεία, η απόλυτη ανικανότητα και η διαφθορά από τις οποίες κατάφερε να ξεχειλίζει όλο το κυβερνητικό σύστημα της Ν.Δ. μέσα σε μόλις τριάμισι χρόνια εξουσίας, χωρίς παράλληλα να έχει κάνει ούτε μία σωστή για τη χώρα ενέργεια. Πρόκειται για μία εγγενή αλαζονεία η οποία υποκρύπτεται ύπουλα πίσω από επιταγές περί «σεμνότητας και ταπεινότητας», που ωστόσο δεν απέτρεψαν ούτε την κυρία Μπακογιάννη - Μητσοτάκη από το να συχνάζει σε συγκεντρώσεις της πλουτοκρατίας όλο το φετινό καλοκαίρι, ούτε τον κ. Ρουσόπουλο από το να… συσσωρεύει σε όλως τυχαίως εξευτελιστικές ουτοπικές τιμές σπίτια και εξοχικά… Αυτό που σχεδόν τρελαίνει τον κοινό νου είναι η μιζέρια των απερχόμενων αυτής της Δεξιάς. Σε κάθε τους βήμα, πράξη-απραξία στην οποία προβαίνουν, αποδεικνύουν πως διακατέχονται από μια μικροπολιτική και στενά κομματική νοοτροπία, από μια μιζέρια καταρχήν εσωτερική, η οποία ωστόσο εξαφανίζεται ως διά μαγείας όταν πρόκειται για… τις τσέπες τους, την «καρέκλα» τους και τα προσωπικά τους συμφέροντα. Σωρεία σκανδάλων που φανερώνουν πως ουκ ολίγα ήδη χορτασμένα από τους μπαμπάδες τους «γαλάζια παλικάρια» έπεσαν να φάνε τον εθνικό πλούτο και τις οικονομίες τις δικές μας, με όρεξη λιμασμένου, συνυπάρχουν με αδιάφθορους μεν, αδιάφορους δε και δειλούς κυβερνητικούς παράγοντες, τους οποίους οι διεφθαρμένοι παίζουν στα δάχτυλα.

Μικροκομματισμός, μια διάθεση στασιμότητας και μια εσωτερική και εξωτερική κατάσταση λιμναζόντων υδάτων ήταν τα βασικά στοιχεία που χαρακτήρισαν την κυβέρνηση του Κώστα Καραμανλή. Χωρίς ίχνος ζωντάνιας, ορμής, τόλμης και πνοής. Ανθρωποι που, στην καλύτερη περίπτωση, βρίσκονται σε μια ψυχική κατάσταση αραχτοσύνης. Μα ακόμα κι όταν αποφάσιζαν πράγματι να κάνουν κάτι, το έκαναν στον δικό τους χρόνο, όταν τους βόλευε και είχαν τελειώσει με τις διάφορες μικροδουλειές τους, τα γεύματα και τις εσωτερικές τους αναζητήσεις - κομματικές και προσωπικές. Εξέθεσαν την Ελλάδα διεθνώς (π.χ. Απογραφή, «ασύμμετρη απειλή» της «χαϊδεμένης» επίλεκτης της κυβέρνησης Καραμανλή κυρίας Μπακογιάννη) και μας βούτηξαν όλους σε μια κατάντια κακομοιριάς, τσιφούτικων και μικρόμυαλων υπολογισμών, και μιζέριας, η οποία έρχεται σε πλήρη αντίθεση με την πολυτελή τους διαβίωση. Στο ’50 πάνε να μας γυρίσουν.

Η ΚΑΤΑΛΛΗΛΟΤΕΡΗ ΑΚΑΤΑΛΛΗΛΗ ΔΕΥΤΕΡΗ ΖΩΗ (Δημοσιεύθηκε στο "Πρώτο Θέμα" την 9-9-2007)

Την περασμένη εβδομάδα ένιωσα πραγματικά σαν να την πέρασα ολόκληρη σε έναν κόσμο προσομοίωσης. Κάτι σαν το «Second Life», ένα διαδραστικό, τρισδιάστατο «παιχνίδι» στο Ιντερνετ, που βασίζεται σε εναλλαγές ρόλων και ταυτοτήτων και σε εναλλακτικές παράλληλες πραγματικότητες και στην προσομοίωση. Πρόκειται για μια οργανωμένη εικονική πραγματικότητα, η οποία αριθμεί χιλιάδες μέλη παγκοσμίως και της οποίας ο αντίκτυπος έχει προκαλέσει το ενδιαφέρον διαφημιστών, πολιτικών, βιομηχανιών, τραπεζών, ακόμα και της Καθολικής Εκκλησίας.

Ετσι, λοιπόν, στη δική μας εγχώρια προσομοιωμένη πολιτική πραγματικότητα ο πρωθυπουργός και επικεφαλής της Ν.Δ. Κώστας Καραμανλής το παίζει ανεύθυνος ανώτατος άρχων της πολιτείας και ισχυρίζεται ότι, ούτε λίγο ούτε πολύ, πρέπει ο ελληνικός λαός να είναι ευγνώμων επειδή η κυβέρνηση αποκάλυψε το σκάνδαλο των ομολόγων…

Σε εξίσου μακρινή από την πραγματικότητα σφαίρα, ο αρχηγός του ΠΑΣΟΚ Γιώργος Παπανδρέου μιλά για «γκρίζες ζώνες», Ελληνοτουρκικά και Σκοπιανό, ερχόμενος σε ευθεία αντίθεση με τις θέσεις, τις απόψεις, τις επιδιώξεις και τις πράξεις της κυβέρνησης στην οποία συμμετείχε έως το 2004! Σαν να μην μας έφτανε που οι βασικοί πολιτικοί μας μοιάζουν να πράττουν σαν να μην υπάρχει αύριο, τώρα μιλούν και σαν να μην υπάρχει χθες…

Μοιάζει οξύμωρο που σε μια εποχή όπου ακόμα και στη χώρα μας η πολιτική αντιπαράθεση διεξάγεται σε μεγάλο βαθμό και με σύγχρονα τεχνολογικά μέσα (Ιντερνετ, προσωπικές ιστοσελίδες, blogs, YouTube), συντελείται από τους πολιτικούς μια πιο αδιάντροπη από ποτέ δημόσια παραποίηση όχι μόνο της πραγματικότητας αλλά και των πεπραγμένων των κομμάτων τους, ακόμα και των ίδιων των εαυτών τους. Μια κάποια κατανόηση αυτού του φαινομένου έρχεται από ξένους σύγχρονους φιλοσόφους και επιστήμονες, οι οποίοι ανάμεσα στις αρνητικές συνέπειες μιας υπερβολικής παραμονής στον virtual reality κόσμο του «Second Life», αναφέρουν την αναίρεση της πραγματικής ζωής, των εμπειριών, των αναμνήσεων, των στόχων και των πολύ απτών αντικειμενικών και εξωτερικών καταστάσεων που την ορίζουν. Το να προσδίδεται μεγάλη σημασία και αξία σε αυτήν τη Δεύτερη Ζωή, λένε, σημαίνει ότι ολοένα και μεγαλύτερο τμήμα της κανονικής, της πραγματικής ζωής, δύναται να «ξαναγυριστεί», να ξεγίνει και να επαναληφθεί διαφορετικά αυτή τη φορά, σαν ένα εγκεφαλικό «πείραμα» που στερείται οποιασδήποτε ηθικής σημασίας ή αίσθησης ευθύνης. Ενα αποτέλεσμα είναι ότι το χάσμα ανάμεσα στην εικονική πραγματικότητα, στον φανταστικό (προσομοιωμένο και άρα αναστρέψιμο, ή απλώς εντελώς της προσωπικής ιδιωτικής σφαίρας) κόσμο και στον πραγματικό διευρύνεται διαρκώς επικίνδυνα. Πριν από κάμποσα χρόνια ένας διανοητής είχε αποκαλέσει το φαινόμενο αυτό αποξένωση. Λεγόταν Καρλ Μαρξ.

Γι’ αυτό ίσως (ως ο μόνος εν ενεργεία πολιτικός, υποψιάζομαι, που έχει διαβάσει καλά τον Μαρξ και όχι σε περίληψη) και ο Κώστας Λαλιώτης ήταν ο μόνος που, ως συνήθως, συνόψισε την πραγματικότητα της σημερινής μας κατάστασης καλύτερα από οποιονδήποτε άλλον. Μιλώντας περί «καταλληλότερου» και «καταλληλότερου ακατάλληλου», συμπύκνωσε όλον τον προβληματισμό που μετατρέπεται σε αδιέξοδο, αντίδραση, οργή και ενίοτε απελπισία, που νιώθουν σε αυτές τις εκλογές οι Ελληνες. Γιατί, κακά τα ψέματα, περισσότερο ίσως από κάθε άλλη φορά αυτό είναι το ερώτημα στα χείλη όλων μας: ποιον να ψηφίσουμε; Ποιος είναι ο λιγότερο επικίνδυνος, ο λιγότερο ακατάλληλος; Στο ερώτημα αυτό ο καθείς καλείται να δώσει τη δική του απάντηση και ανάλογα να ψηφίσει. Αρκεί αυτή η επιλογή μας να έχει ληφθεί εντός των πλαισίων της αληθινής, καθημερινής και ολοένα και πιο πιεστικής πραγματικότητας, και ουχί της Δεύτερης Ζωής που επιδιώκουν να μας πασάρουν. Η εικονική πραγματικότητα μπορεί να μοιάζει με ένα πιο πολύχρωμο και ενδιαφέρον μέρος, αλλά οι αληθινές πραγματικότητες της ανθρώπινης κατάστασης είναι αναπόφευκτες. Γι’ αυτό και το μοναδικό κρίσιμο ερώτημα είναι: ποιος είναι ο καταλληλότερος να τις αντιμετωπίσει; Σε αυτή τη ζωή, όμως. Τη μοναδική.

ΑΡΚΤΙΚΗ ΑΔΙΑΦΟΡΙΑ (Δημοσιεύθηκε στο "Πρώτο Θέμα" την 2-9-2007)

Από τη θητεία μου στη Νομική, και ειδικότερα από τις βασικές αρχές του Ποινικού Δικαίου, προέρχονται πολλά από τα στοιχεία που έχουν διαμορφώσει τη συνείδηση και τη μεθοδολογία της σκέψης και κρίσης μου. Ενα από αυτά είναι το ότι κάθε έγκλημα μπορεί να διαπραχθεί από μία πράξη, μία παράλειψη ή μία ανοχή που δείχνει ο δράστης. Ενα δεύτερο ότι όλα τα κακουργήματα είναι συγκεκριμένα εγκλήματα που έχουν διαπραχθεί τουλάχιστον με πρόθεση (δόλο). Και ένα τρίτο ότι ο δόλος έχει διάφορες εκφάνσεις και διαβαθμίσεις. Ετσι υπάρχει άμεσος δόλος: ο δράστης γνωρίζει το αποτέλεσμα της πράξης του και το επιδιώκει (π.χ. το σκάνδαλο των ομολόγων). Υπάρχει όμως και δόλος δευτέρου βαθμού ή αναγκαίος δόλος: ο δράστης γνωρίζει το αποτέλεσμα της πράξης του και το αποδέχεται πλήρως ως αναγκαίο για την επίτευξη του αποτελέσματος χωρίς όμως να το επιδιώκει (π.χ. η απόφαση του πρωθυπουργού κ. Καραμανλή να προχωρήσει σε εκλογές τη 16η Σεπτεμβρίου και ουχί την 23η, δηλαδή λίγες ημέρες προτού ψηφιστούν από τη Βουλή οι περίφημες πολυδιαφημισμένες από την κυβέρνηση προεκλογικές παροχές προς τις ασθενέστερες κοινωνικές ομάδες - και αυτό αν ενστερνιστούμε την κυβερνητική δικαιολογία ότι «έτσι μας συμβούλευσαν οι εκλογολόγοι και ο Λούλης ως τακτική αιφνιδιασμού» και όχι τη θέση του ΠΑΣΟΚ ότι πρόκειται περί πλήρως συνειδητής και εσκεμμένης πολιτικής απάτης). Σε αυτή τη μορφή βαρέος δόλου εντάσσονται και τα τύπου Μπους τρομολαγνικά και συνωμοσιολογικά σενάρια που κυκλοφόρησε και ενθάρρυνε η κυβέρνηση, όπως τα περί «ασύμμετρης απειλής» της ΥΠΕΞ κυρίας Ντόρας Μπακογιάννη. Υπάρχει όμως και τρίτη μορφή δόλου, και αυτή είναι η πιο δύσκολη, η πιο απατηλή, επειδή συχνά επιδιώκεται να συγχέεται με την (έστω και βαριά) αμέλεια: ο ενδεχόμενος δόλος. Οταν δηλαδή ο δράστης προβαίνει σε μία πράξη, παράλειψη ή ανοχή, ενώ θεωρητικά μπορεί, ως μέσος συνετός, λογικός άνθρωπος, να προβλέψει ότι αυτό θα έχει ένα ενδεχόμενο εγκληματικό αποτέλεσμα απλώς ελπίζοντας ή επαναπαυόμενος ότι δεν θα συμβεί. (Σε αυτή τη μορφή δόλου περιλαμβάνεται η εγκληματική ανοχή που επιδεικνύει ο κ. Καραμανλής σε κυβερνητικά και κρατικά στελέχη εγνωσμένης από τον ίδιο και γενικώς παραδεδεγμένης ανικανότητας, επικινδυνότητας ή και διαφθοράς, η οποία κατά αιτιώδη συνάφεια -άλλη νομική έννοια, γιατί εδώ πια δεν μιλούμε για πολιτική αλλά για διακεκριμένα εγκλήματα του κοινού Ποινικού Δικαίου- οδήγησε στην απόλυτη ανικανότητα που επέδειξε η κυβέρνησή του στις πρόσφατες πυρκαγιές, στη συντριβή της χώρας και του απλού κόσμου και στην εθνική συμφορά.)

Αυτά τα ολίγα και τα νομικά, επειδή σε ένα τέτοιας εκτάσεως έγκλημα οποιαδήποτε συναισθηματική κουβέντα κινδυνεύει να είναι ελλιπής και κατώτερη των περιστάσεων. Μονάχα μία προσθήκη: σε αυτή την εθνική τραγωδία αυτό που με σοκάρει ίσως πάνω απ’ όλα είναι η «αρκτική αδιαφορία» με την οποία η κυβέρνηση επέτρεψε να συντελεστεί -για να μην πούμε απευθείας διέπραξε- με επανωτές, στιγμιαίες και διαρκείς πράξεις, παραλείψεις και ανοχές της. Η ανατριχιαστική «αρκτική αδιαφορία» που διαπνέει αυτούς τους ανθρώπους που αποτελούν το «σύστημα» της απερχόμενης κυβέρνησης στηρίζεται σε ανώδυνες, βολικές, ατάκτως ερριμμένες μέσα στην ψυχή και στον εγκέφαλό τους πραγματικά καλές προθέσεις. Αυτή η «αρκτική αδιαφορία» που κατ’ αποτέλεσμα ισοδυναμεί με δόλο. (Τον όρο «αρκτική αδιαφορία» δανείζομαι από τα όσα έγραψε λίγο προτού κάψουν στο Αουσβιτς το 1941 ο Αβραάμ Λεβίτ: «Ολοι μας εδώ πεθαίνουμε μέσα στην αρκτική αδιαφορία των εθνών, ξεχασμένοι από τον κόσμο και τη ζωή». Το χειρόγραφο διασώζεται στο Μουσείο του Ολοκαυτώματος στο Ισραήλ.)

ΦΕΥΓΟΝΤΑΣ… ΟΙ ΔΙΑΚΟΠΕΣ (Δημοσιεύθηκε στο "Πρώτο Θέμα" την 26-8-2007)

«Oλα έχουν ένα τέλος» είναι ο βουρκωμένος αποχαιρετισμός των ντόπιων με τους οποίους αυτές τις μέρες των διακοπών ήρθαμε αναπάντεχα αλλά και τόσο εύκολα κοντά, λόγω της εκπληκτικής ποιότητας παραμονής και διαμονής που προσφέρουν στο νησί τους. Εγώ όμως επιλέγω να κρατήσω την «καλή αντάμωση πολύ-πολύ γρήγορα» του Μάρκου και του Πιπίνου και το «αν το θέλετε να γυρίσετε σύντομα, ό,τι και να θέλετε δηλαδή, αν το θέλετε πραγματικά, θα φροντίσετε με οποιοδήποτε και κάθε τρόπο να το κάνετε. Εξαρτάται από εσάς βασικά» της αρχοντικής ευγενέστατης κυρίας στην παραλία. Και τη μυστική μικρή ευτυχία και ανακούφιση όταν συνειδητοποίησα ότι σχεδόν όλοι οι χοντράνθρωποι, οι απαίδευτοι και αυτοί με τη χυδαία συμπεριφορά είναι ξένοι (Αγγλοι και Ιταλοί), αν και η συντριπτική πλειονότητα των τουριστών είμαστε Ελληνες.

Οι συνθήκες με κάνουν επίσης να ανακαλύψω, ύστερα από χρόνια, πράγματα που πάντα υποπτευόμουν, π.χ. πως είναι πολύ εύκολο, ανησυχητικά εύκολο, να γνωρίσεις σε κάποιο βάθος ανθρώπους με τους οποίους δεν έχεις κανένα απολύτως κοινό πέραν της συγκυρίας που σας έφερε κοντά και να δεθείς μαζί τους, όταν έχεις κατεβάσει τις αντιστάσεις και άμυνες επειδή κουράστηκες και πιστεύεις ότι δεν διατρέχεις κίνδυνο να απειληθείς ή να δεθείς. Πως είναι δύσκολο να προσαρμοστεί κανείς στις κακές συνθήκες. Πανεύκολο όμως να προσαρμοστεί στις καλύτερες συνθήκες, ακόμη και αν είναι πολύ διαφορετικές από τις συνηθισμένες ή ακόμη και τις αναμενόμενες. Και πως όταν απελευθερώνεται το μυαλό και το μέσα σου, αντιλαμβάνεσαι ότι ναι, ακόμη και από εκείνη τη στιγμή και πέρα -άγνωστο για πόσο- διαφορετικά σενάρια ζωής είναι πράγματι ανοιχτά για σένα. Εξαρτάται από εσένα.

Κρατώ τους γαλαξίες που φαίνονται ξεκάθαρα όταν σηκώνεις το κεφάλι και προσηλώνεσαι στον ουρανό στα απόλυτα σκοτάδια, τη συνειδητοποιημένη πλέον και βιωμένη γνώση ότι όταν συνηθίζουν τα μάτια στο μεγάλο σκοτάδι αρχίζεις να διακρίνεις και να βλέπεις πράγματα που προηγουμένως, ερχόμενος από φως, δεν έβλεπες, ίσως δεν θα έβλεπες ποτέ. Και ότι, τη στιγμή που αρχίζεις να τα βλέπεις ξεκάθαρα, αλλάζουν τελείως τα πράγματα. Η μεγάλη εικόνα που έχεις της πραγματικότητας όπως τη βλέπεις. Αντιστρέφεται. Ο ουρανός από μαύρος με μικρούς απόμακρους κόκκους γίνεται πάλλευκος σαν χυμένο γάλα. Κρατώ και την επίγνωση ότι ακόμη και εκεί, στο σύμπαν, υπάρχουν δύο στοιχεία που αντιπαλεύουν: το φως -οι γαλαξίες και τα αστέρια- και η μαύρη ύλη. Και ότι ακόμη και εκεί εισχωρεί η δυνατότητα της ανθρώπινης επιλογής: ποιο θα (επιλέξεις να) σου φανεί ότι κυριαρχεί από τα δύο.

Στο λιμάνι ανακαλύπτουμε πως το πλοίο της επιστροφής είναι κυπριακής σημαίας. Μαθαίνω ότι πλέον επιτρέπεται σε πλοία από όλες τις χώρες της Ευρωπαϊκής Ενωσης να διεξάγουν ακτοπλοϊκά δρομολόγια εντός Ελλάδας, αλλά πως στην πράξη, τουλάχιστον προς το παρόν, είναι μονάχα ελληνικά που μπορούν και το κάνουν. Και να, ένα πιο δικό από τα δικά μας πλοίο, ένα κυπριακό. Από τα μεγαλύτερα και ασφαλέστερα, μας λένε.

Πράγματι ο ποιητής έλεγε: «Οπου και να πάω η Ελλάδα με πληγώνει». Πόσο πιο ωραίο όμως είναι, σήμερα εν έτει 2007, και χάρη λίγο στις περισσότερες κυβερνήσεις, λίγο στις διεθνείς συγκυρίες και αλλαγές, λίγο σε εμάς τους Ελληνες και λίγο και στην τύχη, όταν κάποιες στιγμές μπορείς να πεις: «Οπου και να πάω η Ελλάδα με γλυκαίνει».

HOW CAN WE SLEEP WHEN OUR BEDS ARE BURNING? (Δημοσιεύθηκε στο "Πρώτο Θέμα" την 19-8-2007)

Σε έναν βράχο μέσα στη θάλασσα, λίγα μέτρα από τη στεριά, περικυκλωμένη από πέλαγος και με τουλάχιστον τέσσερα νησιά των Κυκλάδων με έναν ονειρικό τρόπο ορατά διά γυμνού οφθαλμού, συνειδητοποίησα φέτος πλήρως την αναπόφευκτη αλήθεια της καβαφικής «πόλεως», με ό,τι αυτή συνεπάγεται συλλογικά για όλους μας, αλλά και τελείως ξεχωριστά και προσωπικά για τον καθένα εξ ημών. Οπου κι αν βρισκόμασταν αυτόν τον Δεκαπενταύγουστο, ουδείς μας ησύχασε πλήρως. Το ξέρουμε όλοι. Μια οι χωρίς προηγούμενο ατελείωτες πυρκαγιές, μια οι εκλογές, η ζωή της πόλης ήταν αδίστακτη αυτό το καλοκαίρι. Δεν μας επέτρεψε σχεδόν καθόλου να διατηρήσουμε την ψευδαίσθηση μιας φυγής- η οποία σε ορισμένες περιπτώσεις είναι και αληθινή φυγή καθώς όταν το μυαλό, το μάτι και η ψυχή ξεφεύγουν, ενεργοποιούνται στον άνθρωπο άλλες δυνάμεις από τις συνήθεις και κινητοποιούνται άλλες δυναμικές δυνατοτήτων.

Ομως η πόλις (σε) απαιτεί και είναι αλήθεια «How can we sleep when our beds are burning?… the time has come and that’s a fact». Εστω και εδώ, ή ακόμα και εδώ, μεσοπέλαγα, με τη σύνδεση του κινητού να τρεμοπαίζει αλλά ποτέ να μη χάνεται πλήρως, πρέπει να την αντιμετωπίσεις. Ενας μετεωρίτης πέφτει πίσω από το βουνό αλλά εγώ δεν τον προλαβαίνω, κοιτάω τη στεριά και χάνω το σύμπαν που αλλάζει πάνω από το κεφάλι μου, ακόμα και μπροστά στα μάτια μου. Γίνομαι ίσως κάπως, σαν αυτούς που μέμφομαι, τους υπουργούς του Καραμανλή, οι οποίοι (στην καλύτερη των περιπτώσεων) μοιάζουν σαν από άλλο γαλαξία να προέρχονται- και εκεί να παραμένουν και να επιμένουν να κινούνται, ενώ η Ελλάδα, κυριολεκτικά και μεταφορικά, καίγεται.

Το βράδυ λοιπόν, προσπαθώ κι εγώ να διακρίνω και να μετρήσω γαλαξίες. Αληθινούς αυτή τη φορά, όχι απλά ανθρώπινα κατασκευάσματα. Στο -όσο πιο απόλυτο δυνατό- σκοτάδι όταν τους πρωτοβλέπεις σε ζαλίζουν, αρχικά σε τρομάζουν, αλλά μετά σε συνεπαίρνουν. Μέσα σε αυτό το παράξενο ολοκληρωτικό φως μη-φως, τη συντριπτική ησυχία της θάλασσας, τη φαινομενικά ήπια αλλά πάντως ολοκληρωτική κυριαρχία της φύσης, τα πράγματα μπαίνουν σε άλλες διαστάσεις.

Δεν ξέρω εάν είναι σωστές. Είναι πάντως οι έσχατες, αυτές στις οποίες αφιερώνουμε τη ζωή μας να (προσπαθούμε να) αγνοούμε. Περιλαμβάνουν, σαν από πολύ μακριά, και ίσως ορίζουν, και αυτές της πόλης που κάποτε -μπορεί να ήταν μόλις χθες αλλά μοιάζει με αιώνες πριν- σε τρόμαζαν με τη φαινομενική παντοδυναμία και αντίφασή τους με τον «πραγματικό σου εαυτό», μία παντοδυναμία που έβλεπες να σε συντρίβει. Τώρα τις αποδέχεσαι όλες αυτές τις παράλληλες και διαφορετικές διαστάσεις της ζωής σου, ως μέρος αυτών των πολύ μικρών, μεγαλύτερων, και ακόμα και πέραν από τον άνθρωπο στοιχείων που ορίζουν την περιπέτεια-παραμονή μας σε αυτόν τον κόσμο, σε αυτήν την πόλη- όποια κι αν είναι του καθενός η «πόλις» αυτή. Η «πόλις» τελικά θα σε ακολουθεί επειδή φέρει μέσα της όλες τις δικές σου αντιφάσεις και διαφορετικές όψεις του εαυτού σου, αντικατοπτρίζει όλα τα απρόβλεπτα στοιχεία που μπορεί ακόμα και να μη θέλεις να αναγνωρίσεις. Γι’ αυτό και η πόλις μπορεί να αλλάξει. Μεσοπέλαγα, βλέποντας αστέρια να καίγονται και να πέφτουν, πλοία να προχωρούν μέσα σε τρικυμιώδη νερά επειδή πάνε γρήγορα, κόντρα στον λυσσαλέο άνεμο, ρεύματα να αλλάζουν τη μορφή της θάλασσας από στιγμή σε στιγμή, βλέπεις ότι την πόλη μπορείς να την αλλάξεις εσύ, εύκολα, πιο εύκολα από οτιδήποτε άλλο. Είναι πιο δική σου από οτιδήποτε άλλο.

Η ΑΘΕΑΤΗ ΠΛΕΥΡΑ ΤΗΣ ΣΕΛΗΝΗΣ (Δημοσιεύθηκε στο "Πρώτο Θέμα" την 12-8-2007)

Το φεγγάρι που σιγά-σιγά αποκαλύπτεται πάνω από το μεγαλύτερο ύψωμα της Πάρου μοιάζει, αλήθεια, ψεύτικο. Είναι μια τέλεια σχηματισμένη ημισέληνος, με χρώμα κεχριμπαριού, το οποίο είναι τόσο έντονο που κυριαρχεί στο τοπίο καθώς ξανοίγει τον ουρανό και ρίχνει τον φωτεινό του δρόμο στη θάλασσα. Ο δρόμος αυτός μοιάζει με ένα μυστικό μαγικό νήμα που εκείνη τη στιγμή θα συνδέει τα δύο νησιά που βρίσκονται απέναντι το ένα από το άλλο. Είναι ένας μυστικός δρόμος επικοινωνίας που δεν γνωρίζεις πόσο θα διαρκέσει ή εάν θα τον ξαναδείς ποτέ. Ετσι.

Και πράγματι. Την επόμενη νύχτα το φεγγάρι δεν υπήρχε. Αφαντο. Μου λένε ότι τις προάλλες ήταν στη χάση του και σε μια-δυο μέρες θα ξαναβγεί. Διαφορετικό κάθε μέρα, όπως σταθερά και περιοδικά είναι πάντα διαφορετικό. Οπως και η ανθρώπινη φύση. Οσο κι αν θέλουμε -οι περισσότεροι εξ ημών- να μετατρέψουμε τη ζωή μας σε ένα φωτεινό, χαρούμενο, ζωντανό παραμύθι, είναι αδύνατον. Οι συνθήκες, η ζωή, πάνω απ’ όλα οι ανέλεγκτες πλευρές του εαυτού μας, το καθιστούν αυτό αδύνατο… Διαβάζω ότι ερευνητές στη Γερμανία ανακάλυψαν προς μεγάλη τους έκπληξη ότι τα ζώα μπορεί να έχουν κοινά με τους ανθρώπους πολλά συναισθήματα, αλλά όχι τα πιο ταπεινά. Ετσι, οι χιμπατζήδες εξοργίζονται μονάχα με την αδικία που συντελείται σε βάρος τους, και όχι όταν απλώς δεν πετυχαίνουν τον επιδιωκόμενο στόχο τους. Σε αυτές τις περιπτώσεις -σημειώνουν οι ερευνητές- οι χιμπατζήδες ούτε φθόνο νιώθουν ούτε οργή, απλώς μια απογοήτευση από τον ίδιο τους τον εαυτό - σε αντίθεση με τους πιο εξελιγμένους συγγενείς τους, τους ανθρώπους.

«Μη φοράς το φόρεμα των διακοπών / Μη γελάς ποτέ / Γύρω σου θα υπάρχει κολακεία και αποπλάνηση και πειράγματα / …Κι εγώ βρίσκομαι παρατεταγμένος, σα γεράκι που κυκλώνει», απειλεί ο ζηλιάρης σύζυγος σε ποίημα του Νατάν Αλτερμαν. Αυτή η καταναγκαστική στάση, μια στάση αέναης σεξουαλικής κατάκτησης, κατοχής και ιδιοκτησίας, που ο «άνθρωπος του σκότους» επιδεικνύει απέναντι στη γυναίκα του η οποία επιθυμεί να γελάσει και να ντυθεί και να χαρεί το πανηγύρι της ζωής, αντικατοπτρίζει και τη διαχρονική σύγκρουση μεταξύ των πιο θεμελιακών και συχνά αντικρουόμενων στοιχείων της ανθρώπινης υπόστασης και ζωής, αλλά και με τη συχνά ολέθρια προσπάθεια του ανθρώπου να εξελιχθεί σε «κάτι άλλο», ίσως ανώτερο, ίσως και όχι, πάντως διαφορετικό, δύσκολο, μοναδικό, μάλλον φευγαλέο.

Ολοι έχουμε μια σκοτεινή πλευρά. Η αθέατη όψη του φεγγαριού ή και του ήλιου. Οφείλεται, πιστεύω, εν πολλοίς, στα εγγενή παράδοξα, εκ φύσεως απαράδεκτα αλλά και αναπότρεπτα της ίδιας της έννοιας της ζωής. Η ισορροπία και ο ενσυνείδητος παραμερισμός αυτών των στοιχείων χάριν της επίτευξης μιας κάποιας… ζωής είναι το στοίχημα των ανθρώπινων κοινωνιών και κάθε ανθρώπου χωριστά. Η αλήθεια είναι όμως ότι δεν είναι όλα τόσα απλά, χαρούμενα και φωτεινά.

Η ανθρώπινη ύπαρξη και ζωή είναι μια πορεία φτιαγμένη από αγκάθια. Ο λογαριασμός του ανθρώπου με την ίδια του την ύπαρξη και μοίρα δεν έχει ακόμα κλείσει. Ισα-ίσα, η υπόθεση αυτή όλη είναι τόσο παλιά που μοιάζει μόλις να αρχίζει. Ξανά από την αρχή. Ισως αυτή να είναι η λύση. Ισως να είναι μια κάποια λύση. Ισως να είναι η τραγωδία (μας).

BOTOX ΚΟΙΝΩΝΙΚΗΣ ΕΥΘΥΝΗΣ (Δημοσιεύθηκε στο "Πρώτο Θέμα" την 5-8-2007)

Ολα ξεκίνησαν από ένα μπουκαλάκι νερό. Τρία δευτερόλεπτα αφότου κατέθεσα πενήντα λεπτά στο περίπτερο για να το αγοράσω, το ανοίγω και πάω να το πιω διψασμένη, ξεραμένη μέσα κι έξω από τους φανερούς και μη, καύσωνες αυτού του ταραγμένου καλοκαιριού. Κι εκεί το βλέπω. Πάνω στην ετικέτα, τη μεγάλη φωτογραφία ενός παιδιού από την Αφρική με πρόσωπο απελπισμένο και δίπλα το μότο: «Τα παιδιά στην Αφρική διψάνε». Εντάξει, δεν διαφωνώ, διψάνε. Διψάνε όμως και στην Ελλάδα και -παιδιά και ενήλικες, γιατί, αλήθεια, μόνο τα παιδιά έχουν ψυχή και ανάγκες ή είναι απλώς πιο φωτογενής ο πόνος και η ανέχειά τους;- έχουν και χίλια άλλα προβλήματα, και μέρα με τη μέρα το οικονομικό γίνεται πιο αδυσώπητο και πιο πιεστικό και η ζωή πιο πολύπλοκη, το ίδιο και οι σχέσεις. Και εδώ, όπως και σε άλλες χώρες του δυτικού κόσμου, δεν είναι δεδομένο ότι δεν διακυβεύεται ανά πάσα στιγμή η επιβίωσή σου, ιδίως εάν είσαι μικρός κι αδύναμος και οικονομικά επί ξύλου κρεμάμενος, εγκλωβισμένος σε μία κοινωνία όπου η αγορά δρα αχαλίνωτα και συνθλίβει τα πάντα, ιδίως εάν ξέρεις ότι η καρδιά σου μπορεί να ραγίσει και να πεθάνεις (και) από αυτό, ιδίως εάν το μυαλό σου εύκολα καταντά βασανιστής σου. Είναι απλώς ένα άλλο επίπεδο επιβίωσης και δυσκολιών. Ενας άλλος κόσμος.

Αυτό δεν σημαίνει πως δεν είναι περισσότερο από αξιέπαινες οι πρωτοβουλίες και οι προσπάθειες που αναλαμβάνουν ολοένα και περισσότερες εταιρείες και επιχειρήσεις να δώσουν πίσω, χάριν του κοινού καλού, κάτι από το περίσσευμα όλων αυτών που έχουν κερδίσει. Απλώς ορισμένες φορές, κατά σατανική σύμπτωση, διά αυτής της μεθόδου, οι εταιρείες και οι επιχειρηματίες πάλι καταλήγουν να βγάζουν χρήματα! Και όταν αυτό δεν συμβαίνει άμεσα και ευθέως, καταλήγουν να βγάζουν χρήματα έμμεσα, διά της μεθόδου των δημοσίων σχέσεων και των επαφών που γίνονται στο πλαίσιο αυτής της κοινωνικής δράσης. Η σημερινή εταιρική κοινωνική ευθύνη είναι ένα αναζωογονητικό botox στο ίματζ των εταιρειών, όπως ήταν παλιότερα η φιλανθρωπική δράση και οι πρωτοβουλίες υπέρ αναξιοπαθούντων - κατά προτίμηση glamorous καταστροφών ή τραγωδιών.

Φυσικά, τα πράγματα είναι πολύπλοκα. Ετσι, κάλλιστα μπορεί να συνυπάρχει η επιχειρηματική κοινωνική ευαισθησία και συνείδηση με το κέρδος και την επιδίωξή του (η πρωτοβουλία λ.χ. μιας τράπεζας να συγκεντρώσει όλα τα σκουπίδια από το δάσος του Σχοινιά καθώς και διάφορες άλλες αντίστοιχες ενέργειες διαφόρων εταιρειών). Επίσης, ακόμα και όταν αυτή η λεγόμενη «κοινωνική εταιρική ευθύνη» γίνεται πρόσχημα για περισσότερο κέρδος και δεν φανερώνει μια πιο «ηθική» αντιμετώπιση προς τη ζωή, τους άλλους ανθρώπους, τον κόσμο ολόκληρο, έχει κάποιο θετικό αντίκτυπο.

Ας τραβήξουμε όμως στην άκρη την κουρτίνα που κρύβει τη σκηνή και ας κοιτάξουμε τα εξ ων συνετέθη της ίδιας της σκηνής: το ότι η πραγματική κοινωνική εταιρική ευθύνη και συνείδηση γίνονται αντιληπτές πάνω και πρώτα από όλον τον «βίο και την πολιτεία» της εταιρείας. Το εάν δηλαδή επιδιώκει και αποσκοπεί στο κέρδος με τρόπους θεμιτούς και νόμιμους που λαμβάνουν υπόψη τους (όσο μπορούν ώστε να είναι κερδοφόρες) το συλλογικό, το εθνικό, το ανθρώπινο. Το εάν φέρεται δίκαια και νόμιμα και, ναι, «ανθρώπινα» στους εργαζόμενούς της. Charity begins at home («η φιλανθρωπία ξεκινάει στο σπίτι») λένε οι αγγλοσάξονες. Γιατί οι «ανιδιοτελείς πρωτοβουλίες» και «προσφορές» είναι ωραίες και φωτογενείς. Η ηθική και ταυτόχρονα ανοδική και ολοένα και πιο κερδοφόρα πραγματικότητα είναι δυσκολότερη - αλλά ασύγκριτα καλύτερη.

JE T’AIME… MOI NON PLUS (Δημοσιεύθηκε στο "Πρώτο Θέμα" την 29-7-2007)

Τους ζηλεύω, το ομολογώ. Ολους όσοι θα ταξιδέψουν αύριο στο Παρίσι, συνοδεύοντας τον Ελληνα πρωθυπουργό στη συνάντησή του με τον Σαρκοζί, στόχος της οποίας είναι και η καλλιέργεια ενός ευρωπαϊκού προφίλ. Ακόμα και μέσα στο κατακαλόκαιρο, το Παρίσι και η γαλλική αύρα φαντάζουν ένα πάντα ελκυστικό αντίδοτο στις πυρκαγιές που μας κατακαίνε εδώ, από τη μια ως την άλλη γωνιά της χώρας.

Εξάλλου, είναι γνωστό πως πάσχουμε, ως έθνος, από γαλλολατρεία. Λογικό. Στις δεκαετίες που προηγήθηκαν του 1821, η Ελλάδα, αποκομμένη από τον Διαφωτισμό λόγω τουρκικού ζυγού, έγινε μέσω της (φιλελληνικής) Γαλλίας, κοινωνός των φιλοσοφικών ρευμάτων και της σκέψης της εποχής. Ακόμα και η κυρία Ρεπούση και η ομαδούλα της πρέπει να το αναγνωρίζουν αυτό ως ιστορική πραγματικότητα. Εκτοτε ακολούθησε μια μακρά αδιάλειπτη σχέση πάθους Ελλάδας - Γαλλίας: το γαλλικό κόμμα της μετεπαναστατικής Ελλάδας, η μη ανάμιξη της Γαλλίας στον Εμφύλιο που πολλά χρόνια μετά τον τερματισμό του δίχαζε την Ελλάδα, ο γαλλικός -και έπειτα παγκόσμιος- Μάης του ’68, η θεωρητική και πολιτική στήριξη που μας παρείχε η χώρα αυτή, οι πολιτικοί και διανοητές της στα δύσκολα χρόνια της χούντας, το «Ελλάς-Γαλλία συμμαχία», ο Μιτεράν, η διαχρονική επιρροή της περίφημης γαλλικής σκέψης και κουλτούρας…

Τις προάλλες, όμως, ακριβώς στη χώρα αυτή που δεν έχει αφήσει ιδεολογία που να μην έχει μετατρέψει σε θεωρία, η υπουργός Οικονομικών της κυβέρνησης Σαρκοζί, η Κριστίν Λαγκάρντ, παρότρυνε αυστηρά τους Γάλλους να πάψουν να είναι τόσο προσηλωμένοι στην «παλιά εθνική τους συνήθεια του σκέπτεσθαι», να σηκώσουν τα μανίκια και να αρχίσουν να πράττουν περισσότερο. Κι εδώ έγκειται το όλο θέμα. Η Γαλλία μπορεί, ιστορικά κάθε τόσο, να περιπίπτει σε μία ποιητική, αισθησιακή και πάντα ενδιαφέρουσα παρακμή, αλλά στο τέλος αυτής της πορείας, πάντα ανασκουμπώνεται και με περισσότερο ή λιγότερο δραστικούς τρόπους, αναγεννάται εκ νέου και πάλι προς τη δόξα τραβά. Η πολύ γαλλική αυτή τάση φαίνεται και τώρα, μεταξύ άλλων, από την ανάδειξη του «φαινομένου» Σαρκοζί στη γαλλική προεδρία: πρόκειται για έναν ηγέτη-ορχήστρα που με τις πρώτες κινήσεις του κατόρθωσε να δείξει πως στη σύγχρονη ιδιαίτερα πολύπλοκη πραγματικότητα δεν νοούνται πλέον διακρίσεις τύπου «αριστεράς» και «δεξιάς» νοοτροπίας και πολιτικής.

Κάπως έτσι, θα είναι πολύ δύσκολο να βγει ευνοημένος ο κ. Καραμανλής από τη συνάντηση αυτή με τον Γάλλο ηγέτη. Με την Ελλάδα να καίγεται, τα πυροσβεστικά αεροπλάνα να πέφτουν, τις εσωκυβερνητικές έριδες να οργιάζουν ανεμπόδιστες και τον ίδιο να μοιάζει απρόθυμος και αναποφάσιστος να προβεί σε τομές, ζυγίζοντας και υπολογίζοντας καθετί, σε βαθμό που χάνεται η ουσία, ο Ελληνας πρωθυπουργός χάνει συντριπτικά, στη σύγκρισή του με τον Γάλλο ηγέτη. Γι’ αυτό και είναι φυσικό τώρα, λέγοντάς μας «Je t’aime», να εισπράττει ένα «Moi non plus».

Και δεν είναι θέμα διαίτης ή μαυρίσματος ή εν γένει ίματζ. Αλλά ουσίας. Ας άφηνε στην άκρη τους διαφόρους Ρουσόπουλους, Λούληδες και συμβούλους εικόνας και επικοινωνίας κι ας ασχολούνταν -ακόμα και αυτήν την ύστατη προ των εκλογών στιγμή- στιβαρά με ορισμένα βασικά ζητήματα… Εκεί να δείτε εκτόξευση που θα είχε η συλλογική μας λίμπιντο - και η δική του απήχηση.

ΑΥΤΗ Η ΣΧΕΣΗ ΠΟΥ ΕΙΧΑΜΕ ΤΕΛΕΙΩΣΕ (Δημοσιεύθηκε στο "Πρώτο Θέμα" την 22-7-2007)

Εδώ Αφρικα… Ετσι αισθάνομαι τουλάχιστον. Ο καιρός σαφώς παραπέμπει εκεί. Το δε επίπεδο στο οποίο διεξάγεται η πολιτική αντιπαράθεση μοιάζει βγαλμένο από τα συμβαίνοντα σε μικρή αφρικανική χώρα: η διεφθαρμένη άρχουσα τάξη που τα έχει καλά με τις πρώην αποικιοκρατικές δυνάμεις, και όλοι μαζί «δουλεύουν»τους ιθαγενείς ενώ η ουσία του θέματος -το χρήμα και η εξουσία- βρίσκεται κάπου πολύ διαφορετικά, και ο πραγματικός τσακωμός αφορά απλώς στη μοιρασιά.

«Για τις φωτιές φταίει η αντιπολίτευση», λέει η κυβέρνηση, και χωρίς να θέλεις σου δημιουργούνται αλμοδοβαρικές εικόνες κουστουμαρισμένων με λευκό Αρμάνι πολιτικών να σκαρφαλώνουν σε βουνά και λαγκάδια με φιτίλια ανά χείρας… «Να συναντηθούμε σε κεντρικό σημείο και μετά να ξεχυθούμε στους δρόμους και να εκφράσουμε τη διαμαρτυρία μας», σε παροτρύνουν κόμματα της αντιπολίτευσης. Βεβαίως! Πού θα παρκάρουν όμως οι περισσότεροι τα τζιπ; Και δεν το λέω καταγγελτικά ή απαξιωτικά. Ολοι μας αγωνιζόμαστε για ορισμένα άυλα και υλικά πράγματα. Είναι κάπως όπως τα… βασικά ένστικτα. Στα πολύ νιάτα σου το αντικείμενο του πόθου είναι πάντα έμψυχο ή πάντως θεωρητικό. Λίγο μεγαλύτερος ανακαλύπτεις πως τα στοιχεία που ορίζουν την αντικειμενική σου πραγματικότητα και καθημερινότητα προσδιορίζουν και την ουσία της ζωής σου, του ανθρώπου που έχεις γίνει, αλλά και του διαφορετικού σημείου στο οποίο όλοι πλέον, και η χώρα η ίδια, βρισκόμαστε.

Και πώς αλλιώς δηλαδή… Εάν ήταν διαφορετικά τα πράγματα, δεν θα ανήκαμε στις εξελιγμένες και εύπορες χώρες της Δύσης (κι εγώ το συνειδητοποιώ μονάχα όταν ακούω να μιλάνε για μας στο εξωτερικό). Με πολύ κόπο και θυσίες μας, ολίγη περιστασιακή αλλά καλή δουλειά από τις κυβερνήσεις της τελευταίας δεκαετίας, και κάποια άλλα ψιλο-ανορθόδοξα συστήματα, η χώρα μας πράγματι έχει εξελιχθεί, σε πολύ μεγάλο βαθμό, στην Ελλάδα της διαφήμισης του ΟΤΕ, με τη νεαρή κοπέλα που έχει πέσει σε βαθιά κατάθλιψη επειδή «κράσαρε» το πρόγραμμα του υπολογιστή της. Προβλήματα υπάρχουν πολλά. Και καίρια. Δεν λύνονται όμως με μια παλαιοκομματική ρητορική ούτε με κακό -και επικίνδυνο- πολιτικό θέατρο. Ούτε με ύποπτες γενικεύσεις και τη δημιουργία ψευτοδιλημμάτων όσον αφορά στα εθνικά μας θέματα. «Κοίτα μόνο μπροστά. Η ζωή και τα πράγματα έχουν προχωρήσει», σε παροτρύνουν οι… γνωστοί μας άγνωστοι. ΟΚ, αλλά, εάν το πράξεις αυτό στους δρόμους της Αθήνας, είναι στατιστικά βέβαιο πως θα πας από… λακκούβα ή χαντάκι - και κυριολεκτικά και μεταφορικά. Δεν είναι όλα άσπρο - μαύρο, αριστερός - δεξιός, εθνικιστής - προοδευτικός, καλός - κακός, σωστός - λάθος. Το αποδεικνύει χιλιετίες τώρα η Ιστορία. Στο αποδεικνύει καθημερινά η ζωή. Στο αποδεικνύει και ο Σαρκοζί που διέλυσε τον μύθο της πάλαι ποτέ θρυλικής Γαλλικής Αριστεράς. Ας τελειώνουμε λοιπόν με τις βολικές δήθεν απλουστεύσεις και τα «απλά σταράτα λόγια» που πια συνθέτουν το συνωμοτικό -σε βάρος μας- «κοινωνικό συμβόλαιο» με την άρχουσα τάξη. Για να θυμηθούμε τον κ. Αλαβάνο που ξαναέκανε μόδα τους μαφιόζους και τη φράση με την οποία έληξε η σειρά «The Sopranos» που εξιστορούσε τη δράση του τηλεοπτικού capo di capi Τόνι Σοπράνο: «This thing we had, it’s over». Πάμε γι’ άλλα. Πραγματικά σύγχρονα.

ΜΕ ΠΑΘΟΣ ΣΙΔΕΡΟΔΕΣΜΙΑ ΣΟΥ (Δημοσιεύθηκε στο "Πρώτο Θέμα" την 15-7-2007)

Πρώτα μου ήρθε κατακέφαλα το αδιανόητο σκάνδαλο των αναβαθμολογήσεων στις Πανελλήνιες εξετάσεις. Μετά αντίκρισα τις βασικές αρχές του δελτίου του Star να κυριαρχούν στην επικαιρότητα των ημερών. Για ποια σοβαρότητα τολμούν να μιλούν οι σοβαροφανείς; Είναι «λάιτ» οι διάφοροι κοσμικοί γάμοι οι οποίοι προβάλλονται από τα κανάλια και δεν είναι «λάιτ» να ακούς σύσσωμη την κυβέρνηση να ομιλεί ακόμη για το «έγκλημα του χρηματιστηρίου», ενώ την ίδια ώρα επικροτούν τον Αλογοσκούφη επειδή λέει είχε σκοπό να προτείνει τον πρώην υπουργό Εθνικής Οικονομίας Παπαντωνίου ως επικεφαλής του Διεθνούς Νομισματικού Ταμείου;

Ολες αυτές οι καταστάσεις και όλα τα μικρότερα και μεγαλύτερα αληθινά εγκλήματα που καθημερινά συντελούνται αναπόφευκτα δημιουργούν ένα αίσθημα ματαιότητας, απελπισίας και απόλυτης αχρησίας σε όποιον έχει όρεξη να δουλέψει και να δημιουργήσει με σοβαρότητα και συνέπεια και πράγματι κατορθώνει να το κάνει αυτό, παρά τις αντιξοότητες και τις περιρρέουσες Κίρκες, τους Λαιστρυγόνες και τις Κύκλωπες της πραγματικότητάς μας. Τον κάνουν να αισθάνεται κορόιδο, για να μη χρησιμοποιήσουμε τη συνηθέστερη λέξη που αρχίζει από «μ». Αυτός είναι ο στόχος τους εξάλλου.

Και όμως η αήττητη ισχύς τέτοιου είδους καταστάσεων δεν είναι παρά μια ψευδαίσθηση. Διότι η σαπίλα και η πράγματι αβάσταχτη ελαφρότητα όσων μας συνθλίβουν καθημερινά βασίζεται κυρίως στην ανοχή μας και στην υποταγή μας στην ευκολότερη λύση. Τα πράγματα μπορεί όμως κάλλιστα να ανατραπούν, να γίνουν αλλιώς. Στην Κίνα εκτελέστηκε ο πρώην επικεφαλής του Κρατικού Οργανισμού Ελέγχου Τροφίμων και Φαρμάκων, ο οποίος είχε καταδικαστεί σε θάνατο για δωροληψία και παράλειψη καθήκοντος αναφορικά με σκάνδαλο έγκρισης μη ασφαλών φαρμακευτικών σκευασμάτων που ενοχοποιήθηκαν για θανάτους. Στη Ρωσία ο Βλαντιμίρ Πούτιν αντέστρεψε τη φρενήρη πορεία της χώρας και του έθνους του προς την απόλυτη συντριβή και ολοκληρωτική παρακμή. Στα καθ’ ημάς μπορεί η κυβέρνηση Καραμανλή να μοιάζει να αποφάσισε να ξεπουλήσει κακήν κακώς το θέμα των Σκοπίων, υπό τους πανηγυρισμούς της υπουργού Εξωτερικών κυρίας Ντόρας Μπακογιάννη, αλλά έστω και ένας, ο Αντώνης Σαμαράς, βρέθηκε να αντισταθεί και να εκφράσει σθεναρά την αντίθεσή του με την ψήφο του στην Ευρωβουλή. Και όλοι ξέρουμε καλά πόσο ακριβά έχει πληρώσει ο Σαμαράς τις εκάστοτε εκφράσεις των αντιθέσεων και των βασικών αρχών του...

Το να ζεις με βάση τις προσωπικές σου αρχές και τα πιστεύω, το να κάνεις πραγματικότητα τα όνειρά σου, δεν είναι δικαίωμα. Κατακτάται όμως. Εστω και με πολύ αγώνα και δυσκολία - και διπλωματία. Είναι δικαιολογία ότι δήθεν μονάχα η ελαφρότητα και το κέρδος υπερισχύουν τελικά.

Ανθρωποι έχουν οικοδομήσει και διαλύσει ζωές δικές τους και άλλων για την αγάπη, για τον έρωτα, για το μίσος, για το πάθος, για το όραμα. Δώσε μου λόγο να αγωνιστώ, δώσε μου όνειρο να κυνηγήσω, χώρο να δημιουργήσω, σεβάσου τις βασικές μου τις αρχές και βοήθησέ με να μπορώ να ζω με βάση αυτές και είμαι δική σου για πάντα. Με πάθος, σιδεροδέσμια των προσδοκιών σου. Διότι είναι συνειδητή επιλογή - και απίστευτη χαρά μου.

ΕΠΙΚΙΝΔΥΝΟ ΒΙΒΛΙΟ ΓΙΑ ΨΗΦΟΦΟΡΟΥΣ (Δημοσιεύθηκε στο "Πρώτο Θέμα" την 8-7-2007)

«Το επικίνδυνο βιβλίο για αγόρια» («The dangerous book for boys»): με αυτόν τον προκλητικό τίτλο κυκλοφόρησε πέρυσι τέτοια εποχή ένα πρωτότυπο βιβλίο για αγόρια -μικρά και ενήλικα…- δύο αδελφών, των Κον και Χαλ Ιγκούλντεν. Ηταν αουτσάιντερ και έγινε μπεστ σέλερ, ξεπερνώντας κάθε προηγούμενο. Επρόκειτο για μία έκκληση -υπό μορφή συμβουλών επί παντός επιστητού- για ένα ανανεωμένο αίσθημα περιπέτειας, ζωής και δημιουργικότητας στις ζωές των αρρένων. Μία προετοιμασία ώστε να μπορούν να αντιμετωπίσουν οτιδήποτε στη ζωή τους με επιτυχία… Σήμερα σας παρουσιάζουμε ένα δικής μας εμπνεύσεως «Επικίνδυνο βιβλίο για ψηφοφόρους»…

Πρώτον: No more nice guy - ή, επί το ελληνικότερον, τέρμα το «είναι όμως καλό παιδί, μωρέ…». Εντάξει, και ο Κώστας «καλό παιδί είναι» και ο Γιώργος κ.λπ. Ο μόνος στο προσκήνιο Ελληνας πολιτικός που έχει λάμψει σε πρωταγωνιστικούς ρόλους «Ιάγου» είναι ο Κωνσταντίνος Μητσοτάκης, και ακόμα κι αυτός φιγουράρισε σε ρόλο γκεστ σταρ ως «συγκινημένος πολιτικός παππούλης της Δεξιάς» στο συνέδριο- υπερπαραγωγή της κυβερνώσας παράταξης. Αυτό το εθνικό συλλογικό αίτημά μας για «καλά παιδιά» ας το αποβάλουμε πια. Πηγάζει, πιστεύω, από την πλύση εγκεφάλου που επί δεκαετίες μας έκαναν οι μαμάδες να βρούμε όλοι «ένα καλό παιδί». Αλλο όμως γαμπρός, άλλο πρωθυπουργός…

Για να μη θυμηθούμε δηλαδή πως, σε αντίθεση με τα καλά κορίτσια που -υποτίθεται πως- πάνε στον Παράδεισο, η συντριπτική πλειονότητα των «καλών παιδιών» αποδεικνύεται πως ακολουθεί τον δρόμο της Κόλασης ό,τι κι αν διατυμπάνιζε. Γι’ αυτό, τέρμα τα καλά παιδιά. Ζήτω τα αποτελεσματικά.

Δεύτερον: Εδώ και τώρα, απενοχοποίηση του «πίσω»! Οταν ο Ανδρέας έλεγε «Το ποτάμι δεν γυρίζει πίσω», κάτι γινόταν. Τώρα που ο Κώστας λέει «Η Ελλάδα δεν γυρίζει πίσω», γίνεται πλέον ανέκδοτο. Στο κάτω-κάτω, δεν θα έβλαπτε εάν γυρνούσε λίγο πίσω ο ίδιος και έπαιρνε κανένα μάθημα από τον θείο του, τον μεγάλο Καραμανλή, όσον αφορά στη διακυβέρνηση…

Τρίτον: Οπου ακούτε πολλά για «αρχές και αξίες», κρατάτε μικρό καλάθι. «Τα ρυθμιστικά συστήματα που δεν βασίζονται σε αρχές και αξίες, αλλά σε ένα πλήρως διάφανο και καθορισμένο σύστημα κανόνων, παρέχουν περισσότερη ελευθερία για τους ρυθμιζόμενους»: δεν το λέω εγώ, σε αυτό το συμπέρασμα κατέληξαν οι διαμορφωτές της οικονομικής πολιτικής των ΗΠΑ («Financial Times», 6/7).

Φτάσαμε στην ουσία του θέματος, την ελευθερία. Τη λέξη εκείνη που κανένας πολιτικός δεν μας τάζει - εφόσον βέβαια δεν συνοδεύεται από τη λέξη «αγορά». Ακούγεται πράγματι εξωτική και επικίνδυνη λέξη. Αυτή τη στιγμή όμως μου φαίνεται ότι η μοναδική «πολιτική» υπόσχεση που θα μπορούσε να ασκήσει μια κάποια γοητεία σε μας τους πολίτες-ψηφοφόρους, θα ήταν εκείνη που θα περιείχε αυτή τη λέξη. Εστω και αν επρόκειτο μονάχα για επιβεβαίωση του κυνικού στίχου-υπόθεσης της Τζάνις Τζόπλιν: «Η ελευθερία είναι απλώς μία άλλη λέξη γι’ αυτό που κάνει κάποιος που δεν του έχει μείνει τίποτε να χάσει»…

Ο ΛΙΓΟΤΕΡΟ ΛΙΓΟΣ (Δημοσιεύθηκε στο "Πρώτο Θέμα" την 1-7-2007)

Μια τρέλα. Αυτό ήταν η εβδομάδα που πέρασε. Από τη Σαχάρα στο ολοκαύτωμα, περάσαμε δίχως ανάσα. Και μέσα σε όλα, ο πυρετός για τις εκλογές που ουδείς πραγματικά -φοβούμαι ούτε ο πρωθυπουργός- ξέρει πότε θα γίνουν.

Ανοίγεις την τηλεόραση να προετοιμαστείς ψυχολογικά για τα δεινά της επόμενης μέρας αυτής της πύρινης εποχής που διανύουμε και ακούς -δημοσιογραφικούς και πολιτικούς- παράγοντες του ΠΑΣΟΚ να μας τρομοκρατούν, επειδή… κινδυνεύει το σύστημα να καταρρεύσει και να βυθιστεί ολόκληρη η χώρα σε εκτεταμένο μπλακ άουτ. Κι εκεί που αλλάζεις κανάλι, σκεπτόμενος «ας περίμεναν τουλάχιστον να γίνει κάτι πρώτα, αφού αργά ή γρήγορα κάτι θα γινόταν!», πέφτεις πάνω στους Σιούφα και Στεφάνου, που σαν δαιμονισμένα στρουμφάκια μοιράζουν στο Σύνταγμα ντάλα μεσημέρι με 46 βαθμούς υπό σκιάν φυλλάδια για… εξοικονόμηση ηλεκτρικής ενέργειας… Οδηγώντας στους δρόμους, βλέπεις τη μισή Αθήνα βυθισμένη στο σκοτάδι των επιλεκτικών διακοπών ηλεκτρικού, ενώ την ίδια ώρα ακούς τη διοίκηση της ΔΕΗ να… ορκίζεται πως διακοπές δεν γίνονται…

Πας να χαρείς με την -ομολογουμένως ιστορικής σημασίας- συμφωνία Καραμανλή - Πούτιν στην Κωνσταντινούπολη για τον αγωγό φυσικού αερίου, και αντ’ αυτού ανακαλύπτεις πως το βασικό θέμα που μας απασχολεί είναι τι θα κάνει τώρα ο Καραμανλής με το νέο πισώπλατο «κάρφωμα» της Ντόρας… Μα για όνομα! Εάν δεν κάνει τη δουλειά της, ας τη μαζέψει - στην τελική, ας την αλλάξει. Σε κάθε περίπτωση δεν είναι δυνατόν πρωθυπουργός που θέλει να τον επανεκλέξουμε πραγματικά να πιστεύει ότι κερδίζει την εμπιστοσύνη μας ανώδυνα οργιζόμενος εάν ο ίδιος εμφανίζεται ως σπαρακτικά «λίγος» και η χώρα γίνεται «ρόμπα» στο εξωτερικό εξαιτίας μιας γυναίκας που ο ίδιος στο κάτω κάτω έχει τοποθετήσει στο υπουργείο Εξωτερικών…

Πρόκειται για καταστάσεις σουρεαλιστικές, σαν φαρσοκωμωδία που όλοι οι πολίτες παρακολουθούμε και στην οποία ταυτόχρονα συμμετέχουμε. Ουδείς γελάει πλέον όμως και καμία διάθεση ελαφρότητας έχει μείνει σε κανέναν μας. Σε αυτήν την πύρινη ζώνη στην οποία έχουμε εισέλθει, τα πράγματα γίνονται ξεκάθαρα. Ξεχωρίζουν τα ουσιώδη από τα μη, και οι επαρκείς από τους μη. Παύουν να σε νοιάζουν τα… «θεατρικά» της πολιτικής, ή τα ψυχικά γνωρίσματα, ψυχολογικά προβλήματα και προθέσεις εκείνων που σε κυβερνούν. Στα δύσκολα, ανακαλύπτεις πως αυτό που πρωτίστως σε ενδιαφέρει είναι εάν το σύστημα λειτουργεί σοβαρά, σωστά, άρα (με λίγη τύχη) και αποτελεσματικά, για την ασφάλεια και ευημερία του τόπου και των πολιτών. Εκείνος που μπορεί καλύτερα να το εγγυηθεί αυτό θα είναι και ο νικητής του εκλογικού «παιχνιδιού» - έστω κι αν αυτός είναι απλώς ο… λιγότερο λίγος.

ΑΠ’ ΕΞΩ ΚΟΥΚΛΑ, ΑΠΟ ΜΕΣΑ ΠΑΝΟΥΚΛΑ (Δημοσιεύθηκε στο "Πρώτο Θέμα" την 24-6-2007)

Η υποκρισία και τα αφ’ υψηλού δασκαλίστικα ορισμένων που παγίως αυτοχρίζονται φρουροί του politically correct και των αρχών του Διαφωτισμού πάντα με ενοχλούσε. Το ίδιο και η επικίνδυνη εμπάθεια και απανθρωπιά, ιδίως όταν πλασάρεται ως πολύ χάι και σνομπ σε κομψό κι ασφαλές περιτύλιγμα.

Εν προκειμένω αναφέρομαι σε εκείνους -τους προβεβλημένους, τύποις κι ατύπως θεσμικούς παράγοντες- που έσπευσαν να χαρακτηρίσουν «παθογένεια» και ιδιόμορφη πάθηση της ελληνικής κοινωνίας την ειδεχθή βία και τα βασανιστήρια στα οποία προέβησαν αστυνομικοί, φορείς κρατικής εξουσίας, και να «συνταγογραφήσουν» ως αντίδοτο την καλλιέργεια «κατάλληλης» παιδείας για την ευαισθητοποίηση της κοινωνίας και του μέσου Ελληνα πολίτη.

Αναμφισβήτητα, η παιδεία διαμορφώνει τον άνθρωπο και τη συμπεριφορά του. Η Ιστορία όμως έχει πλειστάκις αποδείξει πως η παιδεία, η ευφυΐα, ο πολιτισμός και η επίκληση υψηλών ιδανικών ουδέποτε στάθηκαν εμπόδιο σε θηριωδίες ή ανομίες. «Εχουμε την Τέχνη ώστε να μην καταστρεφόμαστε από την αλήθεια», γράφει ο Νίτσε. Οι ναζί το ερμήνευσαν κάπως αλλιώς.

Φυσικά, οτιδήποτε -ακόμα και η πιο αποτρόπαιη, ουσιαστικά χυδαία, άδικη ή παράλογη θέση, πρακτική ή σκοπός- μπορεί να δικαιολογηθεί, να επιβληθεί μέσω της προσωποποίησής του. Και ακόμα και ο πιο ευγενής στόχος, άνθρωπος ή πράξη, μπορεί να διασυρθεί, να καταστραφεί, να καταγραφεί στη συνείδηση του κόσμου, ως θηριώδης, γραφικός, επικίνδυνος, εάν δαιμονοποιηθεί και εκχυδαϊστεί συστηματικά. Η αλήθεια λάμπει μονάχα εάν σταθεί τυχερή και υπάρξουν αρκετοί ή αρκετά ισχυροί υποστηρικτές της. Και μια αλήθεια είναι πως άλλο η χυδαιότητα και άλλο το έγκλημα. Στην περίπτωση των βιντεοσκοπημένων αστυνομικών βασανιστηρίων συμπίπτουν. Δεν είναι όμως ο κανόνας. Η χυδαιότητα δεν είναι πάντα ούτε καταδικαστέα ούτε τιμωρητέα. Και η φαινομενικά ευπρεπής ανωτερότητα είναι συχνά ένοχη.

Στην ταινία «Ο ταλαντούχος κ. Ρίπλεϊ» αυτό φαίνεται σε μια στιχομυθία ανάμεσα σε έναν απελπισμένο ετοιμοθάνατο που ο Ρίπλεϊ έχει διαφθείρει, παρασύρει και μετατρέψει σε πληρωμένο δολοφόνο, και στον άκρως εκλεπτυσμένο και θηριωδώς διεστραμμένο εγκληματία που είναι ο ευαίσθητος κ. Ρίπλεϊ:

- «Τελικά δεν είμαι σίγουρος ότι το έκανα για τα χρήματα».

- «Οχι, βέβαια. Εξάλλου είμαστε πολιτισμένοι άνθρωποι»…

Δεν πάσχει ούτε η ευαισθησία ούτε η φύση του Ελληνα, όπως ισχυρίστηκαν μερικοί. Πάσχει η έννομη τάξη επειδή εκείνοι που είναι θεσμικά επιφορτισμένοι με τη διαφύλαξή της… σφυρίζουν κλέφτικα. Πάσχει όμως σοβαρά και το κεφάλι (ίσως και οι προθέσεις;) εκείνων που, στο όνομα ενός κακώς νοούμενου προοδευτισμού του κατεστημένου, δεν χάνουν ευκαιρία να μετατρέψουν οποιοδήποτε έγκλημα ή παθολογία του συστήματος σε «παθολογία ή τάση χαρακτηριστική της ελληνικής κοινωνίας». Κατά δαιμόνια σύμπτωση, αυτοί οι ίδιοι είναι που κουκουλώνουν τα κομψά εγκλήματα, τα ευπρεπή. Διαπράττουν φωτογενείς -και σχεδόν πάντα ατιμώρητες- θηριωδίες. Σαν να λέμε, απέξω κούκλα, από μέσα πανούκλα.

ΘΕΛΩ ΝΑ ΜΕ ΑΠΟΠΛΑΝΗΣΕΙΣ ΤΩΡA (Δημοσιεύθηκε στο "Πρώτο Θέμα" την 17-6-2007)

Το παιχνίδι της αποπλάνησης ξεκίνησε σωστά. Με όλες τις καθωσπρέπει φανφάρες και τις καθιερωμένες, επιφανειακότατες, δήθεν θεωρητικές συζητήσεις περί του βάθους και της ενάργειας των διαφορών που χωρίζουν σήμερα την (κεντρο)Αριστερά από την (κεντρο)Δεξιά. Φέτος, όμως, το πράγμα δεν μοιάζει να εξελίσσεται κατά την παραδοσιακή συνταγή: ελάχιστους μήνες πριν από τις κάλπες, και οι πατέρες του έθνους ακόμα αδυνατούν να συμφωνήσουν ποιος είναι ο αληθινά Αριστερός και ποιος ο Δεξιός, ποιος ο original Ακροδεξιός και ποιος ο faux... Τίποτε δεν είναι αυτό που φαίνεται - ή τουλάχιστον, όχι μόνον. Εάν δηλαδή εφαρμόζαμε εδώ το «πες μου τους φίλους σου να σου πω ποιος είσαι», άστα να πάνε… Τίποτε δεν θα παρέμενε όρθιο. Εχθροί, φίλοι και ιδεολογίες μοιάζουν να έγιναν ένα - συνονθύλευμα.

Και κάπως έτσι, εν μέσω θέρους, το κόλπο συνεχίζεται. Οι πολιτικοί ξεφυσάνε, αλλά το παίρνουν απόφαση: οι θαλαμηγοί, τα υπερπολυτελή ξενοδοχεία, οι νησιωτικές και παραθαλάσσιες επαύλεις σε όλη την Ελλάδα και οι εξωτικοί προορισμοί πρέπει να περιμένουν για μία άλλη μέρα, γιατί ο κόσμος εδώ, καρφωμένος, τους παρακολουθεί στα χλιαρά, λεξιλαγνικά κοντραρίσματά τους… Σαν από πολύ μακριά ακούω την υπουργό Παιδείας κ. Μαριέττα Γιαννάκου να δηλώνει πως έχει «αντιπάλους και όχι εχθρούς». Ολα βολικά, τακτοποιημένα και ανώδυνα όταν κάτι δεν τους κόφτει προσωπικά. Τα πάντα ανάγονται σε επίπεδο «ιδεολογικό», οτιδήποτε μπορεί να εμφανιστεί -ανάλογα με την ισχύ αυτού που το «βαφτίζει»- ως λογικό και αντικειμενικό, εάν όλα θεωρηθούν σχετικά.

Σε αυτόν τον παγερό καύσωνα μοναδική διέξοδος η συλλογική ανάγκη μας για μία ψευδαίσθηση, για ένα αληθοφανές παραμύθι με γνώριμη ηχώ, μία αποπλάνηση, έστω και στυγνή, αλλά με όλη την παραδοσιακά απατηλή γοητεία της σημειολογίας της. Μοιάζει σαν διαφήμιση γνωστής εταιρείας κινητής τηλεφωνίας: «ΘΕΛΩ ΝΑ με αποπλανήσεις τώρα»…

Μόνον που δεν τη θέλεις πια την ψευδαίσθηση. Σε αφήνει με ένα κούφιο ανικανοποίητο συναίσθημα. Αυτό το καλοκαίρι όλα είναι διαφορετικά και όλα έχουν αλλάξει. Εννοιες και καταστάσεις απόλυτες και έντονες αποκαλύπτονται, απτές, στον αέρα, και το παιχνίδι της αποπλάνησης δεν το ανέχεσαι, δεν σε αφορά πια, γιατί έχεις ανακαλύψει τον ορό της αλήθειας. Στην πράξη, σου αποδεικνύεται ο πιο αγαπημένος φίλος, αληθινός και συγκλονιστικός. Οχι απλώς επειδή πρώτα σου ξεκαθαρίζει χωρίς τσιριμόνιες πως ναι, ο μικρός Πλούτωνας έχασε τη θέση του ως πλανήτης στο ηλιακό σύστημα, έχασε τις προάλλες και τον τίτλο του μεγαλύτερου πλανήτη-νάνου. Αλλά βασικά επειδή σου φωτίζει εκείνον ο οποίος πάντα θα υπολογίζει τον μικρό Πλούτωνα ως πλανήτη, δεν πάνε να λένε και να κάνουν οι άλλοι ό,τι θέλουν.